سجاد باباخانی - دانش آموخته دکترای فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه خوارزمی تهران

تحلیل گفتمان روشی برای مطالعه معنای نهفته در جملات و واژگان است که در دهه های اخیر در پژوهشهای علوم انسانی رایج شده است. این روش، از نتیجه مطالعه زبان توسط محققان رشته های گوناگون اعم از فیلسوفان ، روان شناسان، زبان شناسان، و مردم شناسان پدید آمده است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی و با بررسی منابع کتابخانه ای به دنبال بررسی تحلیل گفتمان به عنوان روش پژوهش کیفی و چگونگی کاربست آن در مطالعات فلسفه تعلیم و تربیت میباشد. تحلیل گفتمان دارای سه رویکرد، ساخت گرایانه، نقش گرایانه و تحلیل انتقادی گفتمان می باشد . »تحلیل گفتمان« نخستین بار در سال ۱۹۵۲ در مقاله ای از زبان شناس معروف انگلیسی زلیک هریس به کار رفته است. تحلیل گفتمان سعی دارد با مطالعه عوامل بیرون از متن به ترکیب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... دست پیدا کند و کاری فراتر از تحلیلهای سنتی عرضه کند. مراحل کلی تحلیل گفتمان شامل طرح مسئله، تبیین موضوع تحقیق، فرضیه سازی، تعریف مفاهیم، ارائه چارچوب نظری، نمونه گیری، واحد تحلیل، طبقه بندی مطالب جمع آوری شده، تحلیل متون و اطلاعات می باشد. اگر بخواهیم تحلیل گفتمان را بعنوان روشی در پژوهش های علمی، اجتماعی، بکار ببریم باید آن را از روشی کثرت گرا و چند رشته ای به روشهای میان رشته ای تبدیل کنیم. تعاریف آن شامل رویکرد غیر انتقادی و رویکرد انتقادی است و نورمن فرکلاف از ابتدای شکل گیری تحلیل انتقادی گفتمان از چهره های فعال و شاخص آن بوده است. الگوی سه لایه ای فرکلاف برای تحلیل گفتمانی جنبه های زیر را در بر میگیرد: متن، کردار گفتمانی، کردار اجتماعی. روش تحلیل گفتمانی فرکلاف از سه سطح تشکیل میشود : سطح توصیف، سطح تفسیر و سطح تبیین. در این مقاله با رویکردی نظری سعی شده است تحلیل گفتمان و ابعاد آن به عنوان یک روش تحقیق در فلسفه تعلیم و تربیت نشان داده شود.

گفتمان، تحلیل گفتمان، نورمن فرکلاف، روش پژوهش، فلسفه تعلیم و تربیت.