شمس الدین گودرزی بروجردی - دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه، قم، ایران
محمود محمدی - کارشناس ارشد فلسفه و کلام، دانشگاه مفید، قم، ایران.

در حوزه فرآیند معرفت دینی ادله متعددی برای اثبات ضرورت دین از منظر کلامی و فلسفی مطرح شده است. مقاله حاضر ادله ضرورت دین را از دیدگاه حکمت و لطف از منظر برخی از علما بازخوانی منطقی، بررسی و تحلیل می کند. در بیان خود، بیشتر به طریق متکلمان، ضمن تعریف نبی با ساختاری منطقی دو برهان می آورد که اولین برهان، برهانی است مبتنی بر حکمت خدا، با این بیان که مقصود از آفرینش انسان، مصلحت و منفعتی بوده که به انسان ها برسد، که در این زمینه بعضی از علما به اراده تشریعی معتقدند و بعضی به اراده تکوینی الاهی در دین قائل اند و بعضی علت نهایی را به علت فاعلی برمی گردانند و بعضی اراده را به اراده پیامبر و ولی، یعنی اینکه در نفس پیامبر و ولی، اراده ها حادث می شود وگرنه اراده خدا محل حادثات نیست که بخواهد اراده تشریعی حاصل شود. به عبارت دیگر، در نفس نبی یا ولی اراده هایی راجع به انسان ها وجود دارد، اما متعلقش منافع خود مردم است و در باب تکالیف به خود مردم برمی گردد و در مجرای وجوب برآوردن آن مصلحت در حکمت خدا، ضرورت دین و نبوت را اثبات می کند. دومین برهان، برهانی است مبتنی بر لطف که در آن استدلال، بعثت را مشتمل بر لطف در تکالیف عقلی و شرط در تکالیف سمعی می داند و پس از بررسی دو گزاره لطف بودن بعثت در تکالیف عقلی و شرط بودن آن در تکالیف سمعی، ضرورت دین و نبی را تبیین و اثبات می کند.

ضرورت دین, برهان لطف, برهان حکمت, تکالیف عقلی, تکالیف سمعی