محمد نذیر مدبری

مسئله رابطه نفس و بدن، مسئلهای بحثبرانگیز در حوزه علمالنفس فلسفی است. ملاصدرا نیز همچون حکمای مشاء در اینباره نظریهپردازی کرده و به دستاوردهایی کمنظیر دست یافته است. در این مقاله به دنبال تبیین دیدگاه او درباره این مسئلهایم. ملاصدرا با برخی از آموزههای مشائین درباره نفس موافق است، ولی رابطه بین موجود مادی و مجرد را ناممکن میداند. وی با بهرهگیری از اصول فلسفی عام خویش، همچون اصالت و تشکیک وجود، حرکت جوهری و سرانجام، ترکیب اتحادی ماده و صورت، به ترکیب اتحادی و ذاتی نفس و بدن نایل میشود. وی حقیقت نفس را حقیقت تعلقی میداند. به نظر ملاصدرا نفس در آغاز، جسمانی و مادی محض است؛ ولی رفتهرفته با حرکت جوهری اشتدادی، ضمن حفظ مرتبه پیشین، به سمت تجرد پیش میرود؛ یعنی نخست مادی محض است؛ سپس مادی مثالی میشود و ممکن است به مرتبه مادی مثالی عقلی نیز برسد. بازتاب طبیعی رابطه اتحادی نفس و بدن، و بهره نفس از ساحت مادی و تجردی، نظریه وحدت نفس و قواست که وی بر آن پافشاری میکند. بر پایه این دیدگاه تاثیر و تاثر دوجانبه نفس و بدن، به تاثیر در میان مراتب تفسیر میشود.

نفس, بدن, حرکت جوهری, جسمانیه الحدوث, روحانیه البقاء, شهود, دیرند