امیر غریب عشقی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان
جواد مظفری - عضو هیات علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
ابراهیم عزیزاف - عضو هیات علمی آکادمی ملی علوم جمهوری آذربایجان

22 ژنوتیپ کنجد با منشا کشورهای ایران ،هند ،پاکستان چین و آمریکای جنوبی در شرایط مزرعه ای در سالهای 1386و1387 در دشت مغان در شمال غربی ایران تحت دو شرایط آبیاری نرمال و محدود در قالب دو آزمایش مجزا با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت گردیدند .در طی ازمایش تعدادی از صفات کمی مرتبط با عملکرد به همراه شاخص های کمی تحمل به استرس از جمله SSI,STI,TOL,MP اندازه گیری شدند .از نظر عملکرد دانه تفاوت معنی داری بین ژنوتیپ ها مشاهده گردید ،همچنین بین شاخص های مورد اشاره در هردو شرایط نرمال و تحت تنش اختلاف معنی داری مشاهده گردید .نتایج نشان داد که ژنوتیپ های شماره 1(کرج 1)،شماره 2(یکتا)،3 (اولتان)،4(مغان 17)10(ورامین 37)و14 (هندی 9) بالاترین STI را نشان دادند.استفاده از TOLمشخص کرد که ژنوتیپ با منشا ایرانی (ورامین 2822) کمترین میزانTOL را نشان داد و این به این معنی است که این ژنوتیپ متحمل ترین تیمار در شرایط تنش خشکی می باشد .تجزیه به عامل های اصلی (PCA) نشان داد که بین ژنوتیپ ها تنوع ژنتیکی قابل توجهی وجود دارد .عاملهای اصلی اول و دوم مجموعا 99.7% از کل تغییرات را توجیه کردند .از سوی دیگر با استفاده از روش بای پلات مشخص گردید که ژنوتیپ های 1،2،3،4،8،9 و14 جزو گروه ژنوتیپ های با عملکرد بالا و حساسیت پایین به تنش قرار گرفتند .نتایج همزمان بای پلات و STI ژنوتیپ های شماره 1(کرج 1)،شماره 2(یکتا)،3 (اولتان)،4(مغان 17) را بعنوان برترین ژنوتیپ ها با عملکرد بالا و حساسیت پایین تعیین کردند .توجه به منشا ژنوتیپ های انتخاب شده با هردو روش نشان دهنده برتری ژنوتیپ های با منشا ایرانی در شرایط تنش خشکی می باشد

کنجد، تنش خشکی،تجزیه به عامل های، بای پلات