حدیث باقری نیا - نویسنده مسئول: دانشجوی دکتری مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی، گرایش جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
زاهد غفاری هشجین - استاد علوم سیاسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

با نگاه به روند تغییر تحولات و پیشینه­ جنبش­های سیاسی در سده­های قبل، به ویژه انقلاب مشروطه که به قصد ایجاد تغییر و دگرگونی در ساختار نظام­های حاکم بر جوامع بشری صورت گرفته­اند، به درستی در­می­یابیم که همه کنش­ها و اقدامات و جریان­های فرهنگی و انقلابی همواره از خاستگاه­های ویژه­ای که رنگ و بوی دینی و سیاسی داشته­اند بسیج و سازمان دهی شدند. لذا پژوهش حاضر به بررسی نقش سیاسی هیئت­های مذهبی به عنوان یک سازمان قدیمی در روند شکل گیری جنبش ها و خط دهی خیزش­های انقلابی و فرهنگی در مبارزه علیه ظلم و ستم، در جنبش مشروطه شیعی می­پردازد و درصدد پاسخ به این سوال است که نقش سیاسی هیئت­های مذهبی در روند شکل گیری نهضت مشروطیت چیست؟ در این راستا، روش مورداستفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و برای گردآوری داده­ها از کتاب ها و مقالات موجود استفاده شده است. یافته­های پژوهش بر این نتیجه منطبق است که هیئت­های مذهبی به عنوان یکی از شبکه­های سازمان دهی در کنار سایر سازمان­ها در روند شکل گیری نهضت مشروطیت نقش اساسی داشته­اند؛ که دراین باره می­توان به کارکردهای سیاسی نقش رسانه­ای، کانون برگزاری اجتماعات سیاسی، فرهنگ شفاهی و نقد قدرت حاکم از کارکرد­های سیاسی هیئت­های مذهبی دوره مشروطه می­توان اشاره کرد.[۱] [۱]. در راستای عملی کردن هدف ها و کارکردهای سیاسی هیئت های مذهبی، دولت به عنوان یک اهرم پیش برنده عمل کرده است. به عنوان مثال، در قالب آئین های مذهبی وابسته به دولت، عزاداری ها و تکایای دولتی بسیار باشکوهی برگزار می شد که مردم از آن ها استقبال می کردند و اسم ورسم تکیه دولت، تزیینات و چادرهای بزرگ تکیه دولت سبب جذب تماشاگران فراوان می شد و ازاین رو، ابزارهای دولتی به عنوان نهادی تسهیل کننده، فضا را به سمتی پیش می­بردند که اهداف سیاسی هیئت های مذهبی اجرایی شود؛ بنابراین در دوره مشروطه یا به طورکلی دوره ی قاجار دولت اگرچه از این تکایا به عنوان درآمدزایی بهره می­گرفت، ولی در عمل جرقه­های نهضت مشروطیت را رقم زد.

هیئت های مذهبی, مشروطیت, فرهنگ سیاسی, تشیع, کارکردهای سیاسی