مقاله کوتاه: بازیچ یا شیشه بازیچ چیست؟

دیوان خاقانی مشحون از تصاویر، تعابیر و مفردات غریبی است که باعث دیریابی اشعار وی شده­ است. یکی از بسترهایی که خاقانی در آن مفردات دیریاب استعمال نموده­، فرهنگ عامه ی جغرافیا و اقلیم زیستی خود بوده ­است. «شیشه ی بازیچ» از نمونه واژه­هایی است که مربوط به منطقه ی اران و جغرافیای زیستی خاقانی بوده­ که در برخی نسخ کاتبان و به تبع آن مصححان برای مانوس­سازی، این وجه غریب را به «شیشه ی نارنج» و «شیشه ی بازیچه» تحریف کرده­اند؛ یعنی ازیک طرف به خاطر تسامح در نقطه­گذاری، آن را به «شیشه ی نارنج» و ازطرف دیگر با افزودن هاء غیرملفوظ، به «شیشه ی بازیچه» بدل کرده­اند که البته گویا مورد دوم شکل دیگری از تلفظ همان بازیچ است. وجه غریب «شیشه ی بازیچ» یا «بازیچ» در برخی نسخ محفوظ مانده ­است. با دقت در موارد استعمال، نشانه­هایی ایضاحی از این پدیده نمایان­گر می­شود. این پدیده که به خاطر غرابت استعمال از فرهنگ­ها نیز فوت گردیده­، آن گونه که از ابیات مستعمل در آن برمی­آید، حقه­ای شیشه­ای مربوط به مشعبدان و معرکه­گیران ­است که گاه آن را از گلاب و آب پر می­کرده و بر سر می­گذاشته و با آن حرکات نمایشی و محیرالعقول انجام می­داده­ و گاه نیز با شعبده از آن اشکالی و اشیای را بیرون می­آورده­اند. به خاطر جنس شیشه­ای این پدیده، گاه به آسمان تشبیه شده که شیشه­سان بودن آن در اساطیر هم مذکور است و گاه دل و گاه شیشه ی کافور به آن مانند شده ­است.  

Keywords:

واژه های کلیدی: خاقانی , وجه غریب , شیشه ی بازیچ , شیشه ی نارنج , شیشه­ بازی