محمد مرادی - دانشگاه شیراز

قصیده یکی از قالبهای اصلی شعر فارسی است که در سدههای چهارم تا آغاز قرن هفتم، در انعکاس مفاهیم فرهنگی و اجتماعی جامعهی ایرانی نمودی موثر داشته است. در این مقاله با روش تحلیل محتوا، پس از مطالعهی بیش از ۳۲۰۰ قصیده از بیست شاعر، اشعاری که در مناسبتها یا رویدادهای شاد و غمگنانه سروده شدهاند، استخراج و سیر توجه شاعران به این مناسبتها در دورههای مختلف و در پیوند با دربارها تحلیل شده است. نتایج نشان میدهد، در شعر سدههای چهارم و پنجم، توجه به وصف بهار، توصیف بزمها و بیش از همه، اصرار بر انعکاس جشنهای مهرگان و سده، فضایی شاد به اغلب دیوانها بخشیده؛ اما در سدههای بعد، از توجه به جشنهای ایرانی کاسته شده و اغلب شاعران مناطق مرکزی ایران بر وصف اعیاد عربی چون: عید فطر و عید قربان، در اشعار خود اصرار ورزیدهاند. همچنین در فاصلهی این چند سده، شادی ادب دربار که برآمده از توجه به فتحها، تبریک مناصب و اعیاد و جشنها و دیگر رویدادهای شادیآور مربوط به ممدوح است، جای خود را به اندوه شخصی یا اجتماعی شاعران داده که اغلب یادآور مرگ عزیزان، فقر، جنگها و اختلافات، شکایتها، حبسها و قحطیهای زمان آنان است. همچنین از این زاویه، شاعران متصل به دربارهای غزنویان و سلجوقیان اول، شادمانتر از شاعران دیگر دربارها یا شاعران مذهبی بودهاند. واژه­های کلیدی: 

جشن, مناسبت های شاد, مناسبت های غم انگیز, موضوع قصیده