لیلا کاشی زنوزی - دانشجوی دکتری بیابان زدایی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، ایران
سیدحسن کابلی - استادیار گروه مدیریت مناطق خشک، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان
کاظم خاوازی - استاد موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

سابقه و هدف: فلزات سنگین از جمله آلاینده هایی هستند که در نتیجه فعالیت های صنعتی در جوامع انسانی، به محیط زیست وارد شده و به مرور زمان، سلامت موجودات زنده و انسان ها را به خطر می اندازند. برای کاهش اثرات منفی فلزات سنگین، استفاده از مواد بیوجاذب تولید شده از ضایعات صنعتی و کشاورزی، بعنوان یک روش ارزان قیمت مورد توجه بوده است. همچنین روش های زیستی از قبیل استقرار برخی گونه های گیاهی با قابلیت جذب فلزات سنگین در نواحی آلوده صنعتی یا معادن فلزات، نتایج قابل قبولی داشته است. علاوه بر این پوسته های زیستی خاک نیز نقش موثری در جذب فلزات سنگین و خاک پالایی دارند. پوسته های زیستی خاک، اجتماعی تنگاتنگ از گلسنگ ها، خزه ها، جلبک ها و سایر ریزجانداران خاک هستند که فرایندهای ابتدایی اکوسیستم خاک را تحت تاثیر قرار می دهند. در این پژوهش برخی ویژگی های خاک و غلظت کادمیوم و سرب در نقاط مختلف دشت سجزی استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفتند و تاثیر وجود پوسته های زیستی بر غلظت آلاینده ها بررسی شد. مواد و روش ها: پس از اندازه گیری اسیدیته، هدایت الکتریکی، کربن آلی، بافت خاک، غلظت سرب و کادمیوم، رابطه پراکنش پوسته های زیستی با ویژگی های خاک و غلظت کادمیوم و سرب به روش تجزیه مولفه های اصلی بررسی شد. مهمترین ویژگی های تاثیرگذار با استفاده از روش تجزیه واریانس یکطرفه مشخص شدند. بر اساس آزمون دانکن، میانگین مقادیر ویژگی های خاک که در پنج روستای واقع در دشت سجزی اندازه گیری شده بودند، مقایسه شدند و نقاطی که کادمیوم و سرب بیشتری داشتند، تعیین شدند.یافته ها: در همه نقاط مورد بررسی میانگین مقادیر سرب قابل جذب بیش از ۸۰ میلی گرم در کیلوگرم (حد مجاز) بدست آمد. مقادیر کادمیوم نیز در فساران و ایستگاه منابع طبیعی سجزی به ترتیب به مقدار ۶/۰±۸/۲ و ۱۸/۰±۳۸/۲ میلی گرم بر کیلوگرم اندازه گیری شدند و بیش ازحد مجاز آن (دو میلی گرم بر کیلوگرم) بودند. همچنین نتایج آزمون تجزیه مولفه های اصلی نشان داد در مولفه اول که ۴/۶۷ درصد کل واریانس داده هاست، میزان همبستگی درصد سیلت ۴۳۸/۰ بود و برای درصد ماسه نیز ۴۵۱/۰- محاسبه شد. در مولفه دوم نیز که ۶/۴۸ درصد کل واریانس داده ها را توجیه می کند، ضریب همبستگی مقادیر کادمیوم و سرب به ترتیب ۳۸۸/۰ و ۴۳۸/۰- بدست آمد. با مقایسه ویژگی های خاک در نقاط مختلف معلوم شد که میانگین مقادیر قابلیت هدایت الکتریکی خاک، ماده آلی، درصد سیلت، غلظت کادمیوم و سرب قابل جذب در آن نقاط متفاوت بودند. نتیجه گیری: غلظت زیاد سرب و کادمیوم در نقاط فاقد پوسته های زیستی شامل ایستگاه سجزی و فساران عمدتا ناشی از سوء مدیریت انسانی و احداث کارخانجات، معادن و جاده ها بود. همچنین برخی ویژگی های ذاتی خاک از قبیل درصد ذرات خاک، در استقرار پوسته های زیستی موثر هستند.

تجزیه مولفه های اصلی, فلزات سنگین, سجزی, گلسنگ