عوامل موثر بر جایگاه تاریخ نگاری در ادبیات اسماعیلیان از آغاز تا پایان قرن هفتم هجری

از نخستین دهه های ظهور اسماعیلیه در فضای مذهبی دنیای اسلام، داعیان و متفکران این فرقه اقدام به نگارش آثار متعددی در زمینه های مختلف فلسفی، کلامی، اعتقادی، حقائق و امثال آن نمودند. گرایش موضوعی نویسندگان این آثار در ادوار مختلف حیات سیاسی، اجتماعی و مذهبی این فرقه تا پایان قرن هفتم هجری، بسته به عواملی چون قدرت یا ضعف سیاسی نظام دعوت، غیبت یا حضور امام در جامعه و مانند آن تغییر می نمود. جایگاه تاریخ نگاری در ادبیات مکتوب اسماعیلیه و عوامل موثر بر آن، پرسشی است که در این مقاله درصدد پاسخگویی بدان هستیم. به نظر می رسد که تاریخ نگاری اسماعیلیان به دلیل رابطه ی انکارناپذیر امام با تاریخ و تاکید بر تعالیم باطنی به عنوان راهنمای اصلی بشر در سیر تاریخی خود، ازنظر کمی از جایگاه بالایی در میان مکتوبات اسماعیلیان برخوردار نیست، زیرا ازنظر اسماعیلیان، این رویدادهای زندگی مادی بشر نبود که حائز اهمیت بوده و آن را شایسته ی ثبت تاریخی می نمود، بلکه تکامل معنوی بشر بر اساس رهنمودهای باطنی امام از منشایی فرامادی حائز اهمیت بود. لذا تاریخ تنها به عنوان دانشی در خدمت مکتب اسماعیلی و به عنوان وظیفه ای دینی در مشروعیت بخشی و معرفی سلسله امامان برحق به پیروان، حائز اهمیت بود. این سطح از توجه به تاریخ نیز تحت تاثیر عوامل متعددی که در این مقاله بدان پرداخته می شود، در ادوار مختلف تاریخ اسماعیلی دارای نوسان هایی است. روش پژوهش در این مقاله، روش زمینه ای است و برای گردآوری داده ها از شیوه ی کتابخانه ای استفاده شده است.

Keywords:

تاریخ نگاری اسماعیلی , اسماعیلیان نخستین , فاطمیان , طیبی ها , نزاریان