عباس قدیمی قیداری - دانشیار دانشگاه تبریز
شهناز جنگجو قولنجی - بنیاد دانشنامه جهان اسلام

در اوایل قرن بیستم، روس و انگلیس بنا به مصالح و منافع مشترک خود، رقابت دیرین خود بر سر مسائل ایران را کنار گذارده و رو به همگرایی و همکاری با یکدیگر آوردند و به دنبال آن، قرارداد ۱۹۰۷م. بین دو کشور امضاء گردید. این قرارداد می خواست تا سیاست دو کشور در قبال ایران را تا ۱۹۱۷م. تعیین کند.هدف مقاله حاضر ، بررسی تاثیر این همگرایی و همکاری دو کشور، بر سرنوشت تاریخی ایران با تاکید بر فجایع سال ۱۳۳۰/۱۹۱۱ روس ها در تبریز می­باشد. نتایج این پژوهش که با اتکا به اسناد، نامه­ها، تلگراف ها و همچنین تحقیقات جدید این موضوع را به بررسی و تحلیل گذاشته است، نشان می­دهد آسیب و زیانی که ایران در این دوره، به واسطه ی همکاری دو دولت استعماری روسیه و انگلستان متحمل شد، به مراتب بیش از زیان و آسیب­ دوره رقابت این دو دولت در ایران بود. بعد از انعقاد قرارداد ۱۹۰۷م، روس و انگلیس، استقلال و تمامیت ارضی ایران را فدای منافع خود کردند . زمانی که روسیه آشکارا به نقض استقلال و تمامیت ارضی ایران پرداخت، انگلیسی ها با توجه به منافع خود و از ترس لغو قرارداد ۱۹۰۷م. از سوی روس ها، به تایید اقدامات تجاوزگرایانه روس ها پرداخته و با این کار، آن ها را در ادامه اقدامات خود تحریک و تشویق کردند . اوج این تجاوزها، اشغال تبریز در سال ۱۳۳۰/۱۹۱۱ به دست روس ها بود که منجر به کشته و یا مهاجرت عده­ی زیادی از مشروطه­طلبان و آزادی خواهان این شهر و ایجاد فضایی از رعب و وحشت گردید

قاجار, روس و انگلیس, قرارداد۱۹۰۷م, مشروطه, مشروطه طلبان, آزادی خواهان تبریز