غلامحسین اسماعیل نیا - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت

انسان اولیه از ابتدای خلقت همواره دغدغه محافظت از خود در برابر حمله حیوانات درنده و بلایای طبیعی نظیر سیل، طوفان وهمچنین محافظت در برابر سرما و گرما در فصول مختلف سال را داشته است و همواره به روش های مختلف به دنبال رفع ایننیاز اولیه خود بوده است. از زندگی روی درختان گرفته تا زندگی در غارها را تجربه نموده و با احداث سر پناه های چینه ایاستعداد ذاتی و اشتیاق معماری خود را نمایان و شکوفا نموده است. دستکندهای انسان در صخره ها و دل کوه ها و یا در اعماقزمین، اولین و آسان ترین گزینه برای تامین سرپناه بوده است که از لحاظ امنیتی و دفاعی توانسته است به این نیازهای انسانپاسخ دهد. نمونه های زیادی از معماری دستکند در مناطق مختلف ایران با شرایط جغرافیایی و اقلیمی متفاوت و با کاربری هایمختلفی ایجاد گردیده اند که هرکدام در نوع خود بی نظیر و منحصر به فرد هستند.نکته حائز اهمیت در این نوع معماری شناخت انسان نسبت به محیط پیرامون خود می باشد به طوری که با کمترین دخل وتصرف در طبیعت و محیط زیست توانسته است بدون استفاده از عناصر و مصالح معماری و با روشی کاستنی از دل زمین یاکوه ها، فضاهای مورد نیاز خود را ایجاد کند و تا حد امکان به عناصر موجود بسنده کرده و این گونه، معماری خاص خویش راخلق نموده است. غارهای دستکند روستای "هنامه" واقع در استان خراسان شمالی، شهرستان شیروان نمونه ای از این نوعمعماری دستکند می باشند. در این مقاله ابتدا به تعاریف و مفاهیم معماری دستکند و علل پیدایش آن به طور اجمالی و سپسبه معرفی و بازشناسی دستکندهای روستای هنامه به طور خاص و به صورت توصیفی پرداخته شده است. هدف از انجام اینمقاله؛ بررسی این اثر تاریخی از منظر معماری و معرفی و شناساندن این اثر به پژوهشگران، علاقه مندان و گردشگران و تاکیدبر حفاظت از این میراث تاریخی ماندگار توسط نسل امروز و نسل های آینده می باشد.

معماری دستکند، روستای هنامه، میراث تاریخی، شهرستان شیروان