حسن توفیقی - دانشجوی دکترا
علی تسنیمی - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
مهیار علوی مقدم - دانشگاه حکیم سبزواری

«طرحواره های تصویری» که در حوزه زبان شناسی شناختی، بر نقش تجربه در شناخت تاکید می ورزند، طرح هایی از تجربه های جسمانی هستند که در ذهن شکل می گیرند و انسان را قادر می سازند مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک کند، درباره آن ها بیندیشد و استدلال کند. پژوهش حاضر با بررسی طرحواره-های قدرتی «اجبار»، «مانع»، «نیروی متقابل»، «انحراف از جهت»، «رفع مانع»، «توانایی» و «جذب» در غزلیات مولانا بر اساس نظر جانسون، در پی اثبات این فرضیه است که طرحواره های قدرتی چگونه با الگوهای جهان بینی مولانا پیوند خورده اند. پژوهش نشان می دهد که بهره گیری از طرحواره های قدرتی در عرفان برای تبیین مفاهیم عرفانی اجتناب ناپذیر است و تفهیم عرفان در قالب نوعی حرکت با موانع خاص که کشش های متضادی آدمی را به سوی خود می کشند، تنها در قالب طرحواره ها امکان پذیر است. همچنین طرحواره ها می توانند بر جنبه هایی از جهان بینی تاکید کنند، برای تبیین آن ها از طرح های جدیدی بهره گیرند و تفسیری از جهان بینی شاعر و جنبه های پراهمیت آن به دست دهند؛ جهان بینی عرفانی به همان میزان که برای تبیین خود به طرحواره ها نیازمند است، هدایت طرحواره ها را نیز در دست می گیرد و برای تبیین الگوهای خود دست به گزینش نوع خاصی از آن ها می زند. در جهان بینی زمین گریز و آسمان گرای مولانا، وجود طرحواره های «عمودی»، «کشش دو سویه»، «مانع محاصره کننده»، «مانع گذرگاه باریک» و «مانع دید»، در کنار طرحواره های مورد نظر جانسون، همه موارد بالا را تایید می کند.

زبان شناسی شناختی, طرحواره تصویری, طرحواره قدرتی, غزل مولانا, جهان بینی