سیدمهدی زرقانی - عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی
مصطفی غریب - دانشجو
محمد جواد مهدوی - عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیاتفارسی

چنان که از عنوان برمی آید، مساله اصلی مقاله تعیین نقش سنائی در تاریخ تحول قصیده فارسی است؛ نقشی که به همان اندازه «تحول در غزل فارسی» مهم است. با وجود تحقیقات پراکنده ای که در پیشینه تحقیق بدان ها پرداخته-ایم، هنوز جای تحقیقی که این بعد شخصیت شاعری سنائی را آشکار کند، خالی بود. بدین منظور قصاید او را در دو سطح ساختار صوری (ناظر بر فرم) و نظم گفتمانی (معطوف به محتوا) بررسی کردیم و در مقایسه با سنت قصیده پردازی پیش از وی نشان دادیم که او و ناصر خسرو به عنوان نقطه های عطف تحول قصیده فارسی هستند؛ به طوری که می توان تاریخ قصیده فارسی را به دو دوره پیش و پس از این دو شاعر تقسیم کرد. در بررسی ساختار صوری قصاید وی، به سه گونه قصیده دست یافتیم: تابع سنت قصیده پردازی، بینابین و جدید. همین گروه بندی را در بررسی گفتمانی قصاید نیز اساس قرار دادیم. نتیجه بررسی ها نشان داد که در قصاید گروه اول، چه از جهت ساختار صوری و چه محتوایی سنائی در چهار چوب «سنت» حرکت کرده است؛ در قصاید گروه دوم، حرکت او به طرف خروج از سنت (در سطح فرم و محتوا) مشاهده می شود اما چنان و چندان نیست که از مرزهای سنت خارج شده باشد و سر انجام در قصاید گروه سوم، چه به لحاظ ساختار صوری و چه محتوایی با طرحی کاملا نو مواجه می شویم که پیش از وی (به استثنای ناصر خسرو) یا اصلا وجود ندارد و یا قابل توجه نیست. بدین ترتیب باید سنائی را یک نقطه عطف در تاریخ تحول قصیده به شمار آورد.

jتحول قصیده, عرفان, سنائی, شعر, تاریخ ادبی