نجف جوکار - استاد دانشگاه شیراز
شیرین رزمجو بختیاری - دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز
الهام خلیلی جهرمی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیات عرفانی دانشگاه شیراز

سیرالعباد سنایی غزنوی و مصیبت نامه ی عطار نیشابوری از مهم ترین سفرنامه های روحانی است. این دو اثر اشتراکات و اختلافاتی با یکدیگر دارند. اختلافات آن دو از طرفی ناشی از جنبه های سه گانه ی زندگی و اندیشه ی سنایی و تاثیرپذیری او از شعر غیرعرفانی است. در حقیقت سنایی، شاعر شعر تحقیق است و سیرالعباد او نیز صبغه ای کاملا عرفانی ندارد. از طرف دیگر سنایی، آغازگر راه است، بنابراین پر واضح است که گذشت زمان، گنجینه ی اندیشه ها و زبان عرفانی را بارور کرده و در سفرنامه ی عطار به اوج خود رسانیده است. در این مقاله سعی بر آن بوده است با بررسی وجوه اشتراک و اختلاف این دو اثر نمایی کلی از یک سفر روحانی و انگیزه ها و چالش های آن به تصویر درآید. وجوه اختلاف عبارتند از: ۱ اختلاف ساختاری، ۲ نمادگرایی دوگانه، ۳ فضاهای مختلف؛ وجوه اشتراک شامل: ۱ مراحل خلقت (بدو)، ۲ شکایت از دنیا و مافیها، ۳ بازگشت به اصل، ۴ سالک و پیر، ۵ سبک گفتگو، ۶ مقصد سفر. بررسی اشتراکات سفرنامه های عرفانی مختصات کلی این گونه آثار را آشکار می کند و آن را به عنوان بن مایه ای در ادب عرفانی مطرح می گرداند.

سیرالعباد, مصیبت نامه, سنایی, عطار, سفر روحانی