محمد فرتوت عنایت - کارشناس ارشد مخاطرات محیطی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
کورش محمدپور - دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران
مصطفی خبازی چالشتری - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

چالش گردوغبار و پدیده های خاکدار از مهمترین مخاطرات جوی-اقلیمی و زیست محیطی خاورمیانه به ویژه کشورهای غرب آسیا و حاشیه خلیج فارس است. پدیده هایی که سالانه زندگی ده ها میلیون نفر از ساکنین این مناطق را تحت تاثیر قرار میدهد. موقعیت جنب حاره ای و مساحت زیاد مناطق بیابانی از یک سو و کم بارشی و دمای بالای هوا از سوی دیگر از دلایل فراوانی وقوع پدیده های خاکدار در این مناطق بشمار میرود. در مقاله حاضر با استفاده از تحلیل آماری و پهنه ای به وسیله نرم افزارهای Excel و ARC GIS، فراوانی وقوع پدیده های خاکدار کاهنده دید افقی شامل HZ، SA، DU، PO، DS و SS، در نزدیک ترین ایستگاه های هواشناسی حاشیه خلیج فارس بررسی شد. برای این منظور داده های ساعتی گزارش های METAR در ۲۰ ایستگاه سینوپتیک هواشناسی در هفت کشور حاشیه خلیج فارس در بازه زمانی ۲۰۰۹ تا پایان ۲۰۲۱ استفاده شد تا حداقل یک ایستگاه از هر کشور در این ارزیابی قرار گیرد. نتایج نشان داد که در بخش پدیده های خاکدار با دید افقی ۵۰۰۰ متر و کمتر ایستگاه های واقع در شمال خلیج فارس شامل بندرعباس، بندر لنگه، قشم و عسلویه در ایران دارای بیشترین فراوانی وقوع پدیده های خاکدار و ایستگاه های خارک در ایران، بحرین، شارجه در امارات و دوحه در قطر کمترین فراوانی دارند. در بخش وقوع پدیده های خاکدار شدید که سبب کاهش دید افقی به ۱۰۰۰ متر و کمتر از آن شده است، بیشترین رخدادها در ایستگاه های »ظهران« عربستان ، کویت، دمام عربستان و ماهشهر ایران ثبت شده است. کمترین پدیده های خاکدار شدید نیز به ترتیب در ایستگاه های »لاوان« ایران، »بندر لنگه« ایران و »ابوظبی «۲ امارات و »دبی« و »ابوظبی «۱ امارات ثبت شده است. از نظر توزیع زمانی، بیشترین فراوانی وقوع در اکثر ایستگاه ها در فصل گرم سال رخ داده است به طوریکه در ۱۳ ایستگاه بیشترین رخدادهای گردوغباری در ماه جولای، سه ایستگاه در ماه جون و دو ایستگاه در ماه آگوست ثبت شده است. کمترین مقدار ماهانه این پدیده ها نیز در ۱۵ ایستگاه در ماه های نوامبر و دسامبر روی داده است.

خلیج فارس، پدیده خاکدار، گردوغبار، اقلیم، جنب حاره