امیر محمد مهدوی - دانشجوی دکتری گروه اصلاح نباتات، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
نادعلی بابائیان جلودار - استاد، گروه اصلاح نباتات، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
عزت اله فرشادفر - استاد، گروه اصلاح نباتات، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی رازی کرمانشاه
نادعلی باقری - دانشیار، گروه اصلاح نباتات، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

به منظور تعیین پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم نان، آزمایشی با استفاده از ۲۳ ژنوتیپ گندم نان به همراه دو رقم شاهد با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو محیط آبی (بدون تنش) و دیم (تنش) جمعا (شش محیط) در مزرعه تحقیقاتی و آزمایشگاه های گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه به مدت سه سال زراعی (۹۵، ۹۶ و ۹۷) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین مکان ها، سال ها، ژنوتیپ ها، اثرات متقابل سال × مکان، سال× ژنوتیپ، مکان × ژنوتیپ، سال × مکان × ژنوتیپ اختلاف معنی داری در سطح احتمال آماری ۱% وجود داشت. بنابراین نتایج حاصل بیانگر این مطلب بود که ژنوتیپ های گندم مورد مطالعه در محیط های مورد بررسی واکنش های متفاوتی از خود نشان داده اند. از روش های ناپارامتری برای ژنوتیپ های پایدار استفاده شد. بر اساس معیارهای Si(۱) و Si(۲) ژنوتیپ های Pishtaaz و Wc-۴۵۹۲ به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها معرفی شدند. همچنین معیارهای Si(۳) و Si(۶) ژنوتیپ های Pishgam، Wc-۵۰۰۱ و Pishtaaz را به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها معرفی نمودند. بر اساس معیارهای ناپارامتری NPi(۱)، NPi(۲)، NPi(۳) و NPi(۴) ژنوتیپ های Pishgam و Pishtaaz به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. همچنین جهت بررسی اثر متقابل ژنوتیپ×محیط و شناسایی پایدارین ژنوتیپ ها از روش GGE biplot استفاده شد. بررسی همزمان پایداری و عملکرد ژنوتیپ ها با استفاده از بای پلات مختصات محیط متوسط (AEC) نشان دادکه ژنوتیپ های، Wc-۵۰۰۱، Wc-۴۸۴۰ و Wc-۴۵۸۲ به همراه دو رقم شاهد Pishtaaz و Pishgam علاوه بر عملکرد بالا دارای پایداری عملکرد بیشتری بودند. هم چنین این ژنوتیپ ها دارای نزدیک ترین فاصله نسبت به ژنوتیپ های ایده آل بودند.

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط, پایداری, ژنوتیپ ایده آل, گندم نان, مختصات محیط متوسط