بررسی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم نان با استفاده از روش چند متغیره امی

آگاهی از اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به به نژادگران کمک می کند تا بتوانند ژنوتیپ های سازگار و پایدار را برای مناطق مختلف انتخاب کنند. هدف از این پژوهش، گزینش ژنوتیپ های پرمحصول سازگار با شرایط آب و هوایی مناطق دیم گرمسیری و نیمه گرمسیری و برتر از رقم شاهد منطقه در گندم نان بود. در این پژوهش، ۱۵ ژنوتیپ گندم نان برگزیده از آزمایش های پیشرفته مقایسه عملکرد، به همراه رقم شاهد آفتاب، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت سه سال زراعی (۹۹-۱۳۹۶) در چهار منطقه (گچساران، گنبد، خرم آباد و مغان) مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور تجزیه اثر متقابل ژنوتیپ × محیط از روش چند متغیره اثرات اصلی جمع پذیر و اثر متقابل ضرب پذیر (AMMI) استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که به ترتیب ۹۱/۴۹، ۱/۵۴ و ۵/۰۳ درصد از کل تغییرات داده ها مربوط به اثر محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بود. نتایج نشان داد که هفت مولفه اصلی مدل AMMI معنی دار بودند و ۹۷/۹۴ درصد از تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ × محیط را توجیه کردند. بای پلات میانگین عملکرد دانه و اولین مولفه اصلی اثر متقابل برای ژنوتیپ ها و محیط ها نشان داد که ژنوتیپ های G۱، G۱۱ و G۱۲ با عملکردی بیش از میانگین و کمترین اثر متقابل به عنوان ژنوتیپ های پایدار و با عملکرد بالا شناخته شدند که از بین آنها G۱۱ با توجه به دارا بودن سازگاری عمومی مناسب، می تواند به عنوان ژنوتیپ امیدبخش و کاندید معرفی رقم جدید برای مناطق دیم گرمسیر و نیمه گرمسیر انتخاب شود. در این پژوهش، منطقه خرم آباد به دلیل داشتن اثر متقابل بالا، به عنوان ایده آل ترین محیط جهت تمایز و جدا کردن ژنوتیپ های گندم نان شناخته شد. تجزیه خوشه ای، محیط های مورد مطالعه را به سه گروه تفکیک کرد. قرار گرفتن هر سه سال آزمایش مربوط به منطقه مغان در یک گروه بیانگر قابلیت پیش بینی و تکرارپذیری بالای این منطقه است.

Keywords:

Genotype × environment interaction , Tropical and subtropical rainfed regions , Additive main effects and multiplicative interaction analysis , Stability analysis , Biplot. , اثر متقابل ژنوتیپ × محیط , مناطق دیم گرمسیری و نیمه گرمسیری , تجزیه AMMI , تجزیه پایداری , بای پلات