هادی نورمحمدی کمال - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران، تهران، ایران

استعاره از دیرباز در شکل ادبی و بلاغی آن مورد توجه ادبا بوده است، اما با نظریاتی که لیکاف و جانسون درباره استعاره های مفهومی ارائه دادند، استعاره معنای گسترده و بااهمیت ­تری یافت. یکی از استعاره­ هایی که در ادبیات فارسی از جنبه ­های ادبی بسیار مهم بوده و مایه خلاقیت هنری و زیبایی­ شناسی شده، استعاره بت است. چون عرفا درباره بسیاری از اصطلاحات و مفاهیم ادبیات عاشقانه برداشت­های عرفانی داشته ­اند، در مورد بت نیز برداشت­ها و تعابیر متفاوتی به کار برده ­اند. این اصطلاح در میان تعابیر دینی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا بت­ پرستی با عقوبت همراه بوده است؛ به همین دلیل می توان ادعا کرد که عرفایی چون مولوی و شبستری و ابن عربی با توجه به این که در نظرات خود به رحمت الهی توجه بیشتری داشته ­اند، به استعاره زدایی از بت پرداخته اند. برای مقایسه، در تفکرات هگل نیز مشابه چنین نظریه ­ای را در زمینه پیکرتراشی یونانیان شاهدیم. در این مقاله با اتکا به این موارد در پی اثبات این مسئله هستیم که استعاره های مفهومی از دیرباز مورد توجه متفکران و به ویژه عرفا در تفاسیرشان بوده است. هرچند این متفکران از نظام و چارچوبی که لیکاف و جانسون ارائه داده­ اند، بی­ بهره بوده ­اند، اما این مسئله را به شکل دیگر و در قالب دیگری مطرح کرده­ اند.    

استعاره مفهومی, عرفان اسلامی, بت­پرستی, ابن عربی, هگل