ناصر یوسف زهی - دکتری علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد
وحید سینایی - دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران(نویسنده مسئول)

سازه ­انگاری امروزه پرکاربردی­ترین رهیافت نظری برای تحلیل سیاست خارجی است. اما این رهیافت تاکنون نتوانسته چارچوبی منسجم و مدل­سازی­ شده در اختیار پژوهشگران قرار دهد. ازاین­ رو بسیاری از پژوهش ­ها به ضرورت­ های نظری، روشی و مفهومی که می ­بایستی در تحلیل سیاست خارجی درنظر گرفته می­ شد علم و وقوف کافی نداشته ­اند. بدین ­جهت دچار تحلیل­ های سطحی و «تقلیل­ گرایی نظری» شده­ اند. پژوهش ­های سازه­ انگارانه در هستی­ شناسی به «انسان شناسی» و «جامعه ­پذیری» نپرداخته­ اند. چنین «مشکلی تاحدودی ناشی از ماهیت سازه­ انگاری است؛ زیرا سازه­ انگاری ازآنجاکه حائل و سنتز پوزیتویسم و پساختارگرایی است، ترکیب متناقض ­نمایی از عناصر عینی و ذهنی را در تحلیل سیاست خارجی دخیل ساخته است. لذا مطالعات «تجربی» نیازمند مطالعات «نظری» روشمند است. در این مقاله به این پرسش پرداخته می­ شود: «براساس سازه­ انگاری، مبانی و بایسته ­های نظری پژوهش در تحلیل سیاست خارجی کدام­ اند؟». طبق یافته­ ها بررسی سیاست خارجی نیازمند تجزیه­ وتحلیل ساز­ه ­انگاری در ابعاد پنج­ گانه هستی ­شناسی، معرفت شناسی، روش­ شناسی، گونه شناسی و مفهوم شناسی است.در هستی ­شناسی باید «سطح تحلیل» و «واحدهای تحلیل» مشخص شوند: سطح خرد (انسان­ شناسی، جامعه ­شناسی و دولت­ شناسی) و سطح کلان (نظام بین­ الملل، سازمان ­های بین ­المللی، حقوق بین­ الملل، ساختارها و کارگزاران بین­ المللی). در معرفت­شناسی رابطه دانش و ارزش، سوژه و ابژه، تبیین و تفسیر، واقعیت و حقیقت و ماده و معنا تحلیل می ­شود. هستی­ شناسی و معرفت­ شناسی روش­ پژوهش را مشخص می ­سازند: کمی یا کیفی. سپس نوع سازه­ انگاری انتخاب می­ شود: تفسیری، انتقادی، پسامدرن یا پوزیتویستی. سرانجام سازه­ های مفهومی پایه­ استخراج و تعریف می­ شوند: بین­الاذهانیت، برساختگی، فرهنگ، هویت، انگاره، معرفت، هنجار و جامعه­ پذیری. بااین­ وجود، بایسته­ های پنج ­گانه مذکور حاکی از پیچیدگی و دشواری تحلیل سازه ­انگارانه سیاست خارجی است.

جامعه پذیری, هنجار, قواعد, ارزش ها, نهاد