تبادلات گازی و تجمع محلولهای سازگار در تودههای دچار زوال بلوط ایرانی در استان ایلام (مطالعه موردی: منطقه جنگلی گچان و ششدار)

مقدمه و هدف: مطالعه تبادلات گازی در شرایط تنش خشکی می­تواند به شناسایی فاکتورهای موثر در مقاومت به این تنش کمک کند. به­ منظور بررسی تاثیر عوامل فیزیولوژیکی ویژگی­های فتوسنتزی و تجمع اسمولیت­ها بر خشکیدگی درختان بلوط ایرانی(Quercus brantii Lindl.) ، دو توده جنگلی گچان و ششدار استان ایلام برای مطالعه انتخاب شدند. مواد و روش­ها: درختان بلوط بر مبنای شدت خشکیدگی تاجی به چهار گروه  (سالم، ۳۳-۵% ،۶۶-۳۳% و بالای ۶۶% خشکیدگی) تقسیم شدند. فعالیت­های فیزیولوژیکی مانند: فتوسنتز، تعرق، تنفس، غلظت­ دی­اکسید­کربن داخل روزنه­ ای، هدایت مزوفیلی­، کارایی مصرف آب، دمای برگ، قندهای محلول و اسیدآمینه­ های آزاد از برگ درختان در جهت شیب غالب منطقه از شاخه­ های انتهایی در قسمت میانی تاج به­ صورت تصادفی اندازه­گیری شدند و پایه ­های منتخب در محدوده­ ی قطری ۳۰ تا ۴۰ سانتی­متر انتخاب شد. برای تجزیه و تحلیل داده ­ها، از تجزیه واریانس یک طرفه و برای مقایسه تیمارهای مختلف از کمینه­ ی تفاوت معنی­داری (LSD) استفاده شد و تمام محاسبات با نرم افزار SAS  انجام شد. یافته ­ها: در درختان با خشکیدگی شدید در منطقه گچان، نتایج این تحقیق نشان داد که میزان فتوسنتز (۱/۰۶ میکرومول CO۲ بر مترمربع بر ثانیه)  با کاهش در هدایت مزوفیلی ( ۰/۰۰۲۱ مول در مترمربع بر ثانیه)، تعرق (۳/۸۲ میلی­مول آب بر مترمربع بر ثانیه)، کارایی مصرف آب (۰/۲۷ میکرومول  CO۲بر مول آب) و افزایش غلظت دی­اکسید­کربن زیرروزنه ­ای (۴۸۸/۱۵ میکرومول CO۲ بر مول) و دما (۳۶/۰۵ درجه سانتی­گراد) همراه بود. نتایج آزمون همبستگی (در سطح احتمال ۰/۰۵ و ۰/۰۱)،  نقش عوامل روزنه ­ای و غیر روزنه­ ای در کاهش فتوسنتز را نشان داد. همچنین، افزایش میزان قند­های محلول (۰/۰۰۹ میکروگرم بر گرم وزن تر برگ) و اسید آمینه­ های آزاد (۰/۰۱۲ میکروگرم بر گرم وزن تر برگ) به ­عنوان محلول­های سازگار در تنظم اسمزی مشاهده نشد. در منطقه ششدار پارامترهای فتوسنتزی بین تیمارهای ­مختلف خشکیدگی تفاوت معنی­داری را نشان نداد، اما با افزایش تجمع قند­های محلول در درختان سرخشکیده بلوط ایرانی همراه شد. افزون بر این، همبستگی معنی­ داری بین فتوسنتز با عوامل روزنه­ای مشاهده نشد که بیانگرتوانایی این گونه در باز نگه­داشتن روزنه در شرایط تنش خشکی شدید است. نتیجه­ گیری: بنابراین، نتایج تحقیق حاضر تفاوت در ظرفیت­های فتوسنتز درختان سرخشکیده بلوط ایرانی و همچنین به­ کارگیری راه­کارهای اجتناب و تحمل به خشکی در دو منطقه را نشان می­دهد.

Keywords:

Crown dieback , Gas exchange , Ilam , Osmotic regulation , Persian oak , Physiological properties , اجتناب از خشکی , ایلام , بلوط ایرانی , تنظیم اسمزی , خشکیدگی , ویژگی های فیزیولوژیکی