نظام آبیاری و رابطه آن با مالکیت زمین در مازندران عصر قاجاریه

در ایران آب و زمین دو عامل مهم تولید به شمار می رفت و آب آبیاری تابع نوع مالکیت زمین بود. با توجه به تفاوت هایی که در موقعیت جغرافیایی و اجتماعی فلات ایران وجود داشت، وضعیت مالکیت آب و زمین در نواحی مختلف تغییراتی به خود می دید. شرایط اقلیمی، اجتماعی و راهبردی ولایت مازندران بر الگوی مالکیت آب و زمین تاثیرگذار بود و به آن ها ویژگی هایی می بخشید. در این پژوهش بر آنیم به این پرسش ها پاسخ دهیم: سازه­های آبی مازندران توسط چه نهادهایی ساخته شد؟ وضعیت مالکیت آن ها چگونه بود؟ نظام تولید و مالکیت زمین در مالکیت آب و وضعیت آبیاری مازندران چه تاثیراتی داشت؟. یافته های پژوهش حاضر نشان داد، موضوع حق مالکیت آب در این منطقه با نظام زمین داری و رابطه بین مالک و زارع در ارتباط مستقیم قرار داشت و این حقوق نیز تحت نظارت شرع و عرف جامعه ایران دوره قاجار بود. مالکیت رودخانه های مهم مازندران به صورت خالصه (دولتی) بود و میرابی آن ابوابجمعی بسیاری از قرای خالصه بود. اقلیم و حاصلخیزی خاک نیز از یک سو در نوع کشت محصول مهم بود و از سوی دیگر در ایجاد سازه های آبی توسط مردم منطقه مانند آب بندان ها و قنات عامل اصلی به شمار می رفت. دولت بیشتر در هنگام توزیع آب و بستن سد بر منابع آبی و موسسات نظارت می کرد و از حق بهره مالکانه یا حق خالصه برخوردار می گردید. این موضوع به روش تاریخی بررسی می شود و داده های آن از مستندات کتابخانه ای و آرشیوی فراهم آمده و از روش تبیین در توصیف و تحلیل موضوع بهره گرفته است.

Keywords:

مالکیت آب , مالکیت اراضی زراعی , حقابه , میراب