ولی دین پرست - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه تبریز

در این پژوهش، فعالیت‎های علمی و فرهنگی نخبگان ایرانی در عثمانی از آغاز شکل‎گیری دولت عثمانی تا اوایل قرن دهم هجری مورد بررسی قرار می‎گیرد تا نشان داده شود که فعالیت‎های علمی آنان چه تاثیری بر حیات علمی و فرهنگی عثمانی به جا گذاشت و در این دوره علمای سنت‎گرا چه واکنشی نسبت به عقل‎گرایان داشتند و نتایج آن چه بود. از دوره ایلخانان و حتی قبل از آن، ایران به عنوان کانون علمی محل ظهور علمای بزرگی در فقه، کلام و علوم نقلی بود. قاضی بیضاوی، عضدالدین ایجی، فخر رازی و زمخشری نمونه‎ای از این علما هستند. با شکل‎گیری دولت عثمانی، تفکر حاکم بر مراکز علمی آن سرزمین تحت‎تاثیر افکار و اندیشه‎های علمای ایرانی قرارگرفت. این امر ناشی از روابط علمی و فرهنگی گسترده‎ای بود که از گذشته بین دو سرزمین وجود داشت. در طول قرن هشتم و نهم هجری، نخبگانی ایرانی که در فقه، تفسیر، حدیث، منطق، کلام، صرف و نحو، قرائت، بلاغت، ریاضیات، نجوم و طب تحصیلاتی داشتند، به عثمانی مهاجرت کردند. برخی از آنان آثار ارزنده‎ای در علوم عقلی و نقلی تالیف کردند. علمای مهاجر آثار و اندیشه‎های علمای ایرانی نظیر امام محمد غزالی و فخرالدین رازی را در مدارس عثمانی تدریس کردند و یا بر آثار گذشتگان شرح، حاشیه و تعلیقات نوشتند. در نتیجه، جامعه عثمانی همانند جامعه ایرانی در فضایی قرار گرفت که اندیشه‎های سنت‎گرایان در ستیز با عقل‎گرایان به‎سر‎می‎برد.

تیموریان, ایران, عثمانی, مدارس, علما, نخبگان