ثریا خدادادی - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
مصیب پهلوانی - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه سیستان وبلوچستان، زاهدان، ایران
رمضان حسین زاده - گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه سیستان وبلوچستان، زاهدان، ایران

سابقه و هدف: با توجه به کارکردهایی که محیط ­زیست برای جامعه بشری دارد، مسئله­ های مربوط به آلودگی محیط­ زیست از اهمیت بالایی برخوردار است. آلودگی هوا از جمله مصادیق آلودگی محیط ­زیست می ­باشد که در دهه ­های اخیر بیشتر مورد توجه قرار­گرفته است. براساس ادبیات اقتصادی، یکی از عامل­ های مهم در انتشار آلاینده­ های هوا، صنعتی شدن فعالیت­ های اقتصادی و ساختار تولید در بخش صنعت می ­باشد. بر این اساس هدف از این تحقیق، بررسی اثرهای مستقیم و غیرمستقیم (سرریز) تغییر ساختار تولید در بخش صنعت بر انتشار دی اکسیدکربن ناشی از مصرف انرژی می ­باشد.موارد و روش ­ها: این تحقیق با استفاده از الگوی اقتصادسنجی فضایی، طی سال­ های ۱۳۹۴ - ۱۳۸۷، برای ۳۰ استان ایران انجام شده است. برای محاسبه سنجه تغییر ساختار تولید در این مطالعه از سنجه تغییرات ساختاری ارائه شده توسط  Lilien (۲۰۱۲)استفاده شده است. قبل از تخمین مدل ابتدا برای بررسی پایایی متغیرها، آزمون ریشه واحد لوین، لین، چو (LLC)۱ برآورد شده است و در نهایت بعد از انجام آزمون هاسمن و آزمون­ های تشخیص والد و والد چندگانه طبق نتایج به ­دست آمده از آزمون ­های بیان شده مدل دوربین فضایی با اثرهای تصادفی مکانی برآورد شده است.نتایج و بحث: براساس نتایج به ­دست آمده از آزمون ریشه واحد لوین، لین، چو (LLC) همه متغیرهای مدل در سطح پایا هستند. انجام آزمون هاسمن نیز برآورد را به روش تصادفی پیشنهاد می ­کند. براساس نتایج حاصل از تخمین مدل تاثیر تولید ناخالص داخلی سرانه بر انتشار دی ­اکسیدکربن مثبت و معنادار می ­باشد؛ اگر تولید ناخالص داخلی سرانه یک درصد افزایش یابد، انتشار دی ­اکسیدکربن به مقدار ۲۲/۰ درصد افزایش می ­یابد. تاثیر شدت انرژی بر انتشار دی ­اکسیدکربن مثبت و معنادار است؛ اگر شدت انرژی یک درصد افزایش پیدا کند، انتشار دی ­اکسیدکربن ۰۶/۰ درصد افزایش می­ یابد. تاثیر جمعیت بر انتشار دی ­اکسیدکربن مثبت و معنادار است؛ اگر جمعیت یک درصد افزایش یابد؛ انتشار دی­ اکسیدکربن ۹۵/۰ درصد افزایش می ­یابد. تاثیر تغییرات ساختار صنعتی بر انتشار دی­ اکسید­کربن منفی و بی­ معنا بوده است؛ این به معنای آن است که ساختار صنعتی در استان­ های مختلف در راستای کاهش انتشار دی­ا کسیدکربن تغییر نموده است، اگرچه سهم این تغییرات در کاهش این آلاینده ناچیز بوده است. از سوی دیگر، تاثیرگذاری فضایی تغییرات ساختار صنعتی بر انتشار دی اکسیدکربن منفی و معنادار می­ باشد. ضریب مربوط به اثرهای سرریزی صنعتی شدن نشان می ­دهد که اگر سنجه تغییرات ساختار صنعتی به میزان یک درصد افزایش پیدا کند، انتشار دی ­اکسیدکربن در منطقه ­های مجاور به مقدار ۰۳/۰ درصد کاهش پیدا می­ کند.نتیجه ­گیری: تخمین مدل نشان داده است که تغییر ساختار صنعت دارای اثر مستقیم و منفی بر انتشار کربن در استان ­ها داشته است. این امر نشان می­ دهد که ساختار صنعت در استان­ های مختلف به سمت صنایعی تغییر کرده است که میزان انتشار دی ­اکسیدکربن در آن­ها کمتر بوده است. یکی از دلیل­ های این امر می­ تواند افزایش سهم زیربخش­ هایی از صنعت باشد که شدت مصرف انرژی آن­ها پایین است. دلیل دیگر این امر نیز می ­تواند افزایش سهم بخش ­هایی باشد که از انرژی ­های فسیلی با آلایندگی کمتر استفاده می ­کنند. نتایج دیگر مدل نشان داده است که تغییر ساختار تولید در بخش صنعت استان­ ها اثرهای غیرمستقیم (سرریزی) منفی بر تولید استان ­ها داشته است. براساس نتایج مدل، پیشنهاد می ­شود تا سیاست­ هایی اتخاذ شود تا انتقال عوامل و منابع از بخش­ هایی که بازدهی پایین دارند به سمت بخش ­هایی که بازدهی بالا دارند، صورت گیرد. همچنین سیاست­ های بهینه ­سازی مصرف انرژی در زیربخش ­های صنعتی با شدت انرژی بالا و زیربخش ­هایی که از سوخت­ های فسیلی با ضریب انتشار بالا مانند گازوئیل و نفت کوره استفاده می­ کنند، مورد توجه قرار گیرد.

انتشار دی اکسید کربن, صنعتی شدن, ساختار صنعتی, آلودگی, اقتصادسنجی فضایی, محیط زیست