مجتبی سبحانی نیا - دانشجوی دکتری حقوق محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
محسن عبدالهی - عضوهیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
سیدعباس پورهاشمی - استادیار دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

زمینه و هدف: حقوق بین الملل، اگرچه عمدتا از هنجارهای همسان تشکیل شده است، اما حاوی برخی عناصر سلسله مراتبی نیز می باشد. در راس این سلسله مراتب، قواعد آمره قرار دارند که از جایگاه برتری نسبت به سایر قواعد حقوق بین الملل برخوردار می باشند. از سوی دیگر، قواعد عرفی حقوق بین الملل نیز دارای جایگاه خاصی در میان هنجارهای حقوقی می باشند، چراکه که قواعد عرفی حقوق بین الملل عموما برای تمامی دولت ها الزام آور بوده و دارای اثر erga omnes  می باشند و به تبع حاکمیت دولت ها را محدود می سازند. بر این اساس جامعه بین المللی در حال گذار از جامعه ای دولت محور به سوی جامعه ای انسان محور است که در آن عنصر اراده دولت ها به عنوان عامل شکل گیری قواعد حقوق بین الملل تعدیل شده و اصول اخلاقی و ارزش های بین المللی از جمله حفاظت از محیط زیست جهانی، نقش پررنگ تری در توسعه تدریجی حقوق بین الملل ایفا می کنند.روش بررسی: این پژوهش مبتنی بر روش استقرایی حقوقی به نحو تحلیلی-توصیفی می باشد و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.یافته ها: تحقیق پیش رو، به دنبال توسعه دادن نظریه سلسله مراتبی هنجاری به قلمرو حقوق بین الملل محیط زیست است تا بتواند راهکاری برای رفع کاستی های نظام حقوق بین الملل محیط زیست ارائه نماید. یافته های این پژوهش نشان می دهد سلسله مراتب هنجاری در حقوق بین الملل محیط زیست، از طریق ارزش های اساسی جامعه بین المللی که در قالب قواعد عرفی و قواعد آمره حقوق بین الملل ظاهر می شود چارچوبی برای حفاظت از محیط زیست ارائه داده و در رفع تعارضات هنجاری در رسیدگی های قضایی بین المللی نقش مهمی ایفا می کند.نتیجه گیری: برآیند مقاله حاضر آن است که برخی اصول حقوق بین الملل محیط زیست همچون اصل عدم ورود خسارت که متضمن مراقبت بایسته است، به عنوان یک قاعده عرفی در عرصه حقوق بین الملل محیط زیست مورد شناسایی قرار گرفته اند. لیکن از سوی دیگر، به نظر می رسد علیرغم اینکه برخی از هنجارهای زیست محیطی از ظرفیت تبدیل شدن به قاعده آمره برخوردار می باشند، تاکنون نتوانسته اند به جایگاه آمره دست یابند.

سلسله مراتب هنجاری, حقوق بین الملل محیط زیست, قاعده عرفی, قاعده آمره