کلثوم داودی - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
عبداله درزی نفت چالی - عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
قاسم آقاجانی مازندرانی - مربی گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

زهکشی زیرزمینی، به­عنوان یک تغییر ساختاری در راستای بهبود بهره­وری اراضی شالیزاری، هیدرولوژی این اراضی را تغییر می­دهد. در این پژوهش، با استفاده از مدل DRAINMOD-S،تاثیر مدیریت­های زهکشی آزاد و کنترل شده بر مولفه های بیلان آب و شوری زهاب در کشت کلزای دیم به عنوان کشت دوم، پس از برنج در اراضی شالیزاری بررسی شد. داده­های موردنیاز برای ارزیابی مدل طی دو فصل کشت کلزا (۱۳۹۶-۱۳۹۴) از یک مزرعه شالیزاری دارای سامانه زهکشی زیرزمینی (عمق زهکش ۶۵/۰ متر و فاصله زهکش ۳۰ متر) تهیه شد. با استفاده از مدل واسنجی و صحت­سنجی شده، تاثیر سامانه های مختلف زهکشی زیرزمینی معمولی و کنترل شده (با کنترل عمق سطح ایستابی در ۴۰ سانتی­متری از سطح زمین) بر بیلان آب و شوری خاک و زهاب ارزیابی شد. مدل از قابلیت قابل قبولی برای برآورد عمق سطح ایستابی و شوری زهاب در فرایندهای واسنجی و صحت­سنجی برخوردار بود. بر اساس شبیه­سازی­ها، برای عمق زهکش ۵/۱ متر، افزایش فاصله زهکش­ها از ۳۰ به ۷۰ متر در دو سامانه زهکشی آزاد و کنترل شده، بار نمک خروجی را به­ترتیب ۳/۸۰۵ و ۶/۷۴۱ کیلو­گرم بر هکتار کاهش داد. برای فاصله زهکش ۳۰ متر، با افزایش عمق زهکش­ها از ۵/۰ به ۸/۱ متر، حجم زهاب خروجی در سامانه زهکشی کنترل شده از ۷/۲ به ۹ سانتی­متر و در سامانه زهکشی آزاد از ۱/۵ به ۳/۱۴ سانتی­متر افزایش یافت. براساس نتایج شبیه­سازی­ها، برای کاهش تخلیه نمک، مناسب­ترین عمق و فاصله زهکش چه در زهکشی آزاد و چه در  زهکشی کنترل شده به­ترتیب  ۵/۰  و۳۰ متر بود. نتایج نشان داد که، سامانه زهکشی کنترل شده می­تواند به­عنوان یک ابزار مدیریتی مفید برای کاهش مسائل زیست محیطی از منظر میزان بار نمک و زهابدر زراعت کلزا به عنوان کشت دوم در اراضی شالیزاری  مورد استفاده قرار گیرد.

نفوذ عمقی, عمق سطح ایستابی, DRAINMOD-S