سید ابوالقاسم حقایقی مقدم - دانشجوی دکتری مهندسی آب و مربی پژوهشی بخش فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی؛
مسعود فرزام نیا - مرکز تحقیقات کشاورزی اصفهان

در این پژوهش، اثر مدیریت رایج آبیاری بر اجزای بیلان آب و شاخص های مختلف بهره وری آب در مزارع گندم، جو، چغندرقند، پنبه، ذرت علوفه ای و گوجه فرنگی در دشت نیشابور با استفاده از مدل SWAP بررسی گردید و تاثیر اعمال سناریوی برنامه ریزی آبیاری بر کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی تخمین زده شد. نتایج نشان داد که در شرایط مدیریت آبیاری فعلی زارعین، تبخیر از سطح خاک موجب کاهش بهره وری آب از WPT (عملکرد به تعرق) به WPET (عملکرد به تبخیر و تعرق) گردید. کاهش بهره وری آب به دلیل تبخیر برای مزارع گندم، جو، چغندرقند، پنبه، ذرت علوفه ای و گوجه فرنگی به ترتیب به اندازه ۲۴، ۲۶، ۲۷، ۲۱، ۸ و ۱۶ درصد بود. کاهش بهره وری آب به دلیل نفوذ عمقی، از WPETQ (عملکرد به تبخیر و تعرق و نفوذ عمقی) در مقایسه با  WPETشدیدتر بود به طوری که مقدار WPETQ به اندازه ۵۰، ۴۴، ۳۳، ۳۷، ۱۴ و ۵۶  درصد به ترتیب برای مزارع فوق در مقایسه با WPET کاهش نشان داد. نتایج شبیه سازی با مدل در حالت آبیاری برنامه ریزی شده نشان داد که مقدار آبیاری در طول فصل رشد برای دست یافتن به حداکثر عملکرد گندم، جو، چغندرقند، پنبه، ذرت علوفه ای و گوجه فرنگی به ترتیب معادل ۵۲۰، ۴۴۰، ۱۰۱۰، ۹۳۰، ۸۷۰ و ۱۰۵۰ میلیمتر است. انجام آبیاری برنامه ریزی شده می تواند موجب ۲۶% کاهش در مقدار آبیاری در مقایسه با شرایط رایج زارعین گردیده و مقدار بهره وری آب (WPI) را به میزان ۲/۱ کیلوگرم بر متر مکعب برای گندم، ۷/۰ برای جو، ۶/۱ برای چغندرقند، ۷/۶ برای ذرت علوفه ای و ۳/۸ برای گوجه فرنگی افزایش دهد. با توجه به سطح زیر کشت شش محصول عمده دشت نیشابور (هشتاد هزار هکتار)، مقدار کاهش در برداشت از منابع آب زیرزمینی به دلیل اجرای برنامه بهینه آبیاری حدود ۱۶۵ میلیون متر مکعب تخمین زده می شود. 

تبخیر از سطح خاک, نفوذ عمقی, مصرف بهینه آب, شبیه سازی با مدلSWAP