علی اصغر آقابیگی - جهاد کشاورزی
محمد علی غلامی سفیدکوهی - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
محمود راینی - استاد گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
محمدرضا یزدانی - استادیار پژوهش موسسه تحقیقات برنج کشور

برنج پس از گندم مهمترین محصول کشاورزی در جهان است. با توجه به مشکلات کم­آبی و مصرف زیاد آب در اراضی شالیزاری، هر ساله شالیزارهای زیادی در استان­های شمالی کشور با هدف افزایش بهره­وری آب، تسطیح و یکپارچه­سازی می­شوند. در طرح تسطیح و یکپارچه­سازی مزارع شالیزاری، عملیات تسطیح انجام می­شود که به­نظر می­رسد با جابجایی خاک، ویژگی­های فیزیکی و عناصر شیمیایی موجود در آن نیز دستخوش تغییر می­شود. هدف از این پژوهش، بررسی نقش طرح تسطیح و یکپارچه­سازی بر کیفیت شیمیایی و فیزیکی خاک و آب خروجی در اراضی شالیزاری است. این پژوهش در شهرستان آستانه اشرفیه در استان گیلان و با مقایسه شالیزارهای سنتی و تسطیح شده در سه منطقه و در پنج تکرار در فصل زراعی ۹۵-۱۳۹۴ انجام شد. ویژگی های شیمیایی خاک و آب خروجی در طرح کرت­های خردشده در سه سطح اصلی (زمین­های بالادست، میان­دست و پایین­دست) و دو سطح فرعی (زمین­های سنتی و تسطیح شده) تجزیه و با روش توکی، مورد مقایسه میانگین قرار گرفت. نتایج نشان داد مقادیر درصد رطوبت اشباع و کربن آلی خاک در مزارع تسطیح شده به­ترتیب ۲۲% و ۱۱ درصد بیشتر از مزارع سنتی و پتاسیم قابل استفاده، دو درصد کمتر از مزارع سنتی بود. همچنین، مقادیر SAR، کلر و نیترات زه­آب خروجی در مزارع تسطیح شده به­ترتیب ۱۴%، ۲۳% و ۴۹ درصد بیشتر از مزارع سنتی و سولفات، حدود ۳۲ درصد کمتر از مزارع سنتی بود. تمام اجزای معدنی خاک به غیر از رس در اراضی تسطیح شده از یکنواختی بیشتری نسبت به اراضی سنتی برخوردار بود. یکنواخت شدن توزیع اجزای معدنی در اراضی تسطیح شده می­تواند در بهبود مدیریت آبیاری و تغذیه گیاهان موثر باشد.تسطیح اراضی شالیزاری علاوه بر تغییرات زیر بنایی، موجب تغییر در شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک و همچنین تغییر در کیفیت آب خروجی می شود که باید در مدیریت زراعی و استفاده مجدد از زه­آب خروجی در مزارع پایین دست مدنظر قرار گیرد.

بهره وری آب, تسطیح اراضی, کیفیت زه آب, مزارع سنتی