مرتضی بابایی - گروه مهندسی آبیاری و زهکشی پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران.
عباس روزبهانی - استادیار گروه مهندسی آبیاری و زهکشی- پردیس ابوریحان- دانشگاه تهران
سید مهدی هاشمی شاهدانی - استادیار گروه مهندسی آبیاری پردیس ابوریحان دانشگاه تهران

شناسایی دقیق مشکلات و خطرات سامانه­های اصلی انتقال و تحویل آب کشاورزی و بررسی میزان اثرپذیری شکست سامانه می­تواند در بهبود عملکرد بهره­برداری آن­ها موثر باشد. از این رو، تحلیل ریسک سامانه­های مذکور برای افزایش اطمینان پذیری آن در مقابل خطرات پیش­رو ضرورت می یابد. در شبکه­های آبیاری، مطلوبیت عملکرد سامانه اصلی انتقال و تحویل آب در گرو تحویل آب کافی، به­اندازه و عادلانه به تمام آبگیرهای درجه دو واقع در مسیر اصلی کانال آبیاری می­باشد. بنابراین، پژوهش حاضر برای اولین بار به منظور ارایه ساختار منحصر به فردی برای تحلیل ریسک کفایت، عدالت و راندمان تحویل آب در این سامانه­ها اجرا شد. به این ترتیب با استفاده از تکنیک تحلیل ریسک «درخت خطا» بحران یا رویداد نامطلوب«عدم مطلوبیت تامین و تحویل» تعیین شد. سپس عوامل منجر به وقوع آن شامل مخاطرات طبیعی، و تهدیدهای انسانی و عملکردی شناسایی شد و در قالب رویدادهای پایه و میانی در ساختار درخت خطا جای گرفتند. پس از تعیین کانال اصلی آبیاری دز غربی به عنوان سامانه مورد مطالعه؛ طی مصاحبه از مجموعه مدیریت، پرسنل بهره برداری و مدیران شبکه آبیاری ناحیه شمال خوزستان پرسشنامه ای تکمیل گردید و مقادیر احتمال شکست رویدادهای پایه به صورت کیفی و بیانی دریافت شد. سپس درخت خطای سامانه تحلیل و احتمال شکست رویدادهای فرعی و به دنبال آن رویداد راس مشخص گردید. طبق نتایج تحقیق احتمال شکست محاسبه شده برای رویداد راس نزدیک به ۳۰% حاصل شد. به دنبال این احتمال بالای شکست، رتبه بندی سهم رویدادهای پایه در وقوع رویدادهای فرعی و در نتیجه رویداد راس انجام شد. بر اساس نتایج، پنج رویداد مهمتر شامل «بروز اشکال در تامین بودجه فرآیند نگهداری»، «عدم انعطاف پذیری عملیات بهره برداری»، «نبود نظام همگن بهره برداری» «فعال نبودن مراکز فرهنگی آموزشی استان»، و «بهره برداری نادقیق از سازه آبگیر» می باشند که شاخص بیرنبام برای هریک از آنها از ۰۵۵/۰ تا ۰۹۷/۰ متغیر بود. رتبه بندی رویدادهای موثر بر زیرشاخه های کفایت، عدالت و راندمان نیز به صورت مجزا و با نتایج مشابه انجام شد.

رویداد راس, رویدادهای پایه و میانی, ریسک کفایت, ریسک عدالت, ریسک راندمان, شاخص بیرنبام