شهلا رحمانی - دانشجوی دکتری الهیات علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
سوسن آل رسول - استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. نویسنده مسئول
مهرداد عباسی - دانشیار گروه الهیات علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

عدم­تصریح عرفا به مبانی تفسیری و مبهم­بودن روش تفسیری ایشان سبب­شد تا گمان­شود تفاسیر عرفانی از روش­های متداول فهم متن و قواعد تفهم پیروی­نمی­کنند و مستند تفاسیر عرفانی، ذوق و سلیقه شخصی عارف و از باب تداعی معانی و خارج از دلالت ذاتی الفاظ تلقی­گردید. این در حالی است که مفسر عارف در بیان مراد الهی، لفظ آیات را دارای اصالت و موضوعیت ویژه­ای می­داند و در صدد است تا به بیان فهم مراد متکلم دست­یابد به گونه­ای که نزد وی کشف و شهود متباین با معنای ظاهری آیات، از علائم انحراف و پوشیدگی شهود است. هستی­شناسی عرفانی برای ظواهر عالم، باطنی قائل است. از این رو مفسر عارف، تفسیر را در ظواهر الفاظ متوقف نمی­بیند و می­کوشد تا با درنظرگرفتن واقعیات بیرونی آیات، از وسائطی چون خیال، تمثیل، داستان، موعظه و حدیث یاری­جوید و به تبیین معانی مشهود خود بپردازد. مقاله حاضر سعی­دارد تا جایگاه الفاظ قرآن و واقعیات بیرونی آیات را در اندیشه نوآورانه عارف تحلیل­نماید و اثبات­کند آنچه عارف در شهود می­بیند از مقوله تفسیر به معنای عام است و تاویلات عرضی و طولی مطرح­شده توسط عرفا تناقضی با ظاهر آیات ندارد بلکه متمم و مکمل آن است و آنچه عارف در شهود می­بیند برگرفته از همان واژگان قرآنی است که در ساختارهایی نو آن­ها را به­کارمی­گیرد تا میان آنچه از ظاهر قرآن دریافت­می­شود و آنچه در شهود دریافته وحدت برقرارکند.

تفسیر عرفانی, تاویل, ظاهر آیات, واقعیات بیرونی, خیال, تمثیل, داستان