حسن باصفا - دانشیار باستان شناسی دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

مطالعه سازمان تولید سفال در دوره مفرغ به شناخت ویژگی های فرهنگی و فنی کمک ویژه­ای می­ کند. این شناخت با تکیه بر فناوری تولید و شناخت سنت­ های به کار رفته در تولید سفال با بررسی امکان مبادله یا تجارت و کنش­های درون و برون منطقه­ ای حاصل خواهد شد و بر این اساس تبیین و تحلیل شاخصه­ های سفالگری اجتماعات انسانی در دوره­ های پیش از تاریخی به ویژه مفرغ ضرورت می یابد. حوزه فرهنگی خراسان که اطلاعات باستان شناسی دوره مفرغ آن اندک است، از دشت ­متعددی تشکیل شده که نیشابور یکی از مهم ترین آن ها است. دلیل این امر موقعیت مکانی مناسب برای توسعه جوامع انسانی و قرارگرفتن در مسیر راه­ های ارتباطی شرق به غرب است. در این دشت محوطه ­ای به نام شهرک فیروزه وجود دارد که به مدت  پنج فصل کاوش شده است. در این محوطه مدارک خوبی از ساختمان کوره ها، فنون تولید و فرم ­های سفالی به دست آمده که جامعه آماری پژوهش حاضر را شکل می ­دهد. بر این اساس فرایند تولید سفال خارج از بافت مسکونی انجام شده و به صورت متمرکز همچون مراکز صنعتی بزرگ مقیاس در حاشیه یا  مجاور استقرار شکل گرفته است. فناوری تولید آنها نیز با هدف تولید انبوه انتخاب و طرح ریزی گشته است. فرم های ساده و متنوع  در رویکردی تطبیقی با نگاهی گاه شناختی در مفرغ میانی و جدید قرار گرفته و با دانستن بومی بودن تولید در تکوین آن با فرهنگ بلخی-مروی (آمو دریا) به عنوان مهم ترین فرهنگ شناخته شده آسیای میانه در عصر مفرغ؛ احتمالا تاثیرگذار بوده است. تشابهات سنت های سفالگری و به نوعی سازمان تولید تخصصی سفال مابین دشت نیشابور و آسیای میانه نشان از  سنت­ های مشابه در مقیاس فرامنطقه­ ای دارد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می­ دهد که سفالگری دوره مفرغ نیشابور بیش از نواحی داخلی ایران، با آسیای میانه ارتباط و پیوند داشته است.

نیشابور, شهرک فیروزه, فرهنگ بلخی- مروی, سفال, روابط فرامنطقه ای