محمد مهدی نخجوانی مقدم - مربی پژوهش بخش آبیاری موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی
بیژن قهرمان - دانشیار گروه مهندسی آب دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد
قاسم زارعی - استادیار پژوهش بخش آبیاری موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

برای بررسی اثر تنش آبی بر تبخیر- تعرق گیاه گندم آزمایشی در مشهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی شامل هفت تیمار در سه تکرار اجراء شد. تیمار اول بر اساس آبیاری در تمامی مراحل رشد گیاه (تیمار شاهد)، شش تیمار دیگر بر اساس قطع آب در مراحل شش گانه فصل رشد( به ترتیب مراحل جوانه زنی، پنجه زنی، ساقه دهی، گل دهی، دانه بندی و رسیدن دانه) انتخاب شدند. برای اندازه گیری رطوبت خاک در طول انجام آزمایش از بلوک گچی استفاده شد. آبیاری هر کرت بر اساس جبران کمبود رطوبت خاک آن کرت تا عمق توسعه ریشه گیاه تا حد ظرفیت زراعی لایه های خاک انجام گرفت. با استفاده از معادله بیلان آبی مقادیر تبخیر- تعرق واقعی گیاه در تیمارهای مختلف آزمایشی تعیین شدند. همچنین، مقادیر تبخیر- تعرق پتانسیل گیاه به 11 روش تجربی مختلف تعیین شدند. نتایج نشان داد که تنش آبی سبب شد تا نیمرخ رطوبتی در عمق توسعه ریشه و برخی مواقع در کل عمق خاک به سمت میزان رطوبت کمتر خاک کشیده شود. در این شرایط مقادیر نفوذ عمقی به صورت منفی محاسبه شدند که این امر بانگر استخراج آب از اعماق پائین تر از عمق ریشه گیاه بود. نتایج نشان داد که در بین روشهای تجربی تعیین تبخیر- تعرق پتانسیل سه روش پنمن فائو اصلاح شده، پنمن فائو و تشعشع فائو به ترتیب بیشترین تطابق و دو روش ماکینک و تورک بیشترین اختلاف با روش بیلان آبی وجود دارد. همچنین، میزان درصد تنش در طی دوره کمبود آب در تیمارهای هشت گانه نسبت به تیمار شاهد یکسان نبوده و بین حدود 8 تا 52 درصد متغیر بود. تنش آبی سبب شد تا گیاه نتواند پس از خاتمه دوره تنش به حد تبخیر- تعرق پتانسیل برسد. بعبارتی دیگر، اعمال تنش در یک مرحله مشخص از فصل رشد سبب کاهش مقادیر ضریب گیاهی در کلیه مراحل بعدی رشد گیاه شد.

گندم، تنش آبی، تبخیر و تعرق پتانسیل، ضریب گیاهی و مشهد