کانی شناسی، زمین شیمی و چگونگی تشکیل منگنز تملیه (شمال غرب سلسله-استان لرستان)

تملیه در ۲۰ کیلومتری شمال غرب شهرستان سلسله (استان لرستان) واقع است. از دیدگاه زمین شناسی منطقه ای، این منطقه در مجموعه رادیولاریتی هرسین قرار دارد. ترکیب سنگ شناسی مجموعه دربرگیرنده شامل رادیولاریت، پریدوتیت، گابرو، دایک های صفحه ای، بازالت، آندزیت، آهک و مرمر است. کانی سازی منگنز به شکل رگه-رگچه ای و بیشتر درون گسل ها، درزه ها و شکستگی های رادیولاریت ها رخ داده است. بر اساس بررسی­های کانی شناسی، همبرزایی منگنز شامل کانی های پیرولوسیت، پسیلوملان، تودوروکیت، کریپتوملان، لپیدوکروزیت، و اکسید-هیدروکسیدهای منگنز(هوسمانیت، هیدروهوسمانیت، مانگانیت) است. کلسیت و کوارتز مهم ترین کانی های باطله هستند. برپایه داده های زمین­شیمیایی عناصر اصلی و کمیاب کانسنگ، نمودارهای تفکیک کننده مختلف و نسبت های عنصری، تطابق خوبی بین منطقه منگنزدار تملیه با کانسارهای گرمابی وجود دارد. از سوی دیگر، محاسبه نسبت های مختلف عنصری چون Mn/Fe (با میانگین ۹۲/۰)، Ti/Al (با میانگین ۰۱/۰)، Co/Ni (با میانگین ۹۷/۰)، Co/Zn (با میانگین ۲۸/۰)، U/Th (با میانگین ۷۳/۰)، La/Ce (با میانگین ۳۲/۰)،  عناصر خاکی نادر سبک به سنگین (LREE/HREE، با میانگین ۶۴/۸) و مجموع عناصر خاکی نادر (ΣREE، با میانگین ۵۳/۵۶) نشان دهنده گرمابی بودن ذخیره منگنز تملیه است.  مقایسه الگوی بهنجارشده عناصر خاکی نادر کانسنگ منگنز تملیه با دیگر کانسارهای منگنز جهان بیانگر خاستگاه گرمابی این کانسار است. الگوی توزیع عناصر خاکی نادر بهنجار شده کندریت نشان دهنده بی هنجاری مثبت Ce با میانگین ۵/۲۴ و بی هنجاری منفی Eu با ۵۴/۰ است که به روشنی با نهشته های گرمابی منگنز همخوانی دارد. به این ترتیب، سیال­های کانه ساز می توانند از آب­های سطحی و یا ماگمائی شکل گرفته باشند و با ضمن چرخش در سنگ های آتشفشانی، منگنز و سایر فلزها را با خود حمل نموده و طی بالا رفتن از مناطق مناسب موجب نهشته شدن منگنز در  گسل ها و شکستگی­های عمده شوند.

Keywords:

Geochemistry , hydrothermal , REE , manganese , radiolarite , Temelieh , زمین شیمی , گرمابی , عناصر خاکی نادر , منگنز , رادیولاریت , تملیه.