پری سیما مشایخی - فارغ التحصیل دکترای تخصصی
فرح زاهدی - عضو هیات علمی کتابخانه ملی ایران

بندهش (متشکل از دو بخش bun به معنای بن و آغاز ، و dahišn برابر واژه ی دهش در فارسی، به معنای آفرینش است و در مجموع به معنای آفرینش آغازین است) یکی از کتابهای بجا مانده به زبان فارسی میانه ی زردشتی است که مطالب آن تنها به مساله ی آفرینش محدود نمی گردد و بخش عمده ای از آن به مسائل پایان جهان مربوط است، حتی در آن سخن از پیشگوئی ها در میان است. در این کتاب، بخشی بلند به گیاهان اختصاص داده شده که به احتمال زیاد مبتنی بر مطالعات دوره ی ساسانی است. در این بخش، گیاهان به شانزده بخش تقسیم می شوند و این بخش بندی بر پایه ی استفاده ای است که از آنها به انسان می رسد. اگرچه، ما در متن هفده تقسیم بندی می بینیم که مورد هیزم شامل چوب همه ی گیاهان می شود. در بخش مورد مطالعه، اسامی سبزیجات و میوه جات در چند گروه دسته بندی شده اند: برخی را تره، برخی را روغن، بعضی را رنگ، برخی را بوی دار خوانند. نیز گیاهان را به دو بخش تقسیم کرده که شامل دو بخشیها و یک بخشیها است. از این گونه اند: میوه هایی که درون و بیرون را شاید خوردن، آنهایی که بیرون شاید خوردن، درون نشاید خوردن؛ آنهایی که درون را شاید خوردن، بیرون را نشاید خوردن. شناسایی برخی از این اسامی ابهام دارند و پژوهشگران مختلف در خواندن آنها هم رای نیستند. برای پی بردن به درستی و نادرستی خوانش این واژه ها، بایستی کلیه ی دستنویس های بجامانده از بندهش بررسی شوند و دلیل استفاده از آن واژه ی خاص نیز در نظر گرفته شود تا بتوان ترجمه ای درست از آن ارائه داد. در نوشتار حاضر سعی شده تا برخی از این واژه ها، از طریق مقابله ی دستنویس های مختلف و مقایسه ی آن با بعضی متون دیگر که حاوی اطلاعات گیاه شناسی، بویژه کتابهای دارویی و علمی فارسی هستند، بررسی و بازنگری شوند و پیشنهادهای تازه ای برای خواندن این واژه ها ارائه شود، اگرچه ممکن است باز هم تردید در خوانش این کلمات همچنان باقی بماند.

ادبیات پهلوی, بندهش, گیاه شناسی, داروشناسی, مباحث لغوی