جواد چوپانیان - دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده:یافتن طلا و گنج قدمتی دیرینه دارد و احتمالا در بعضی از دوره های تاریخی این سرزمین به گونه ای رخ نشان داده اشت.در روزگار قاجاریه نیز این مسئله بعنوان یکی از مسائل مطرح آن روزگار وجود داشته و آنطور که از اسناد و مدارک بر می آید، صنفی به صورت فعال بدین کار مبادرت می نموده که به تیله-کنان و یا طلا شوران معروف بوده اند. دراین عصر منظور از زیر خاکی و گنج یابی، بدست آمدن اشیایی گران بهاء بود که از زیر خاک پیدا می شد مانند ظروف سفالی و کاشی و اشیایی از جنس طلا،نقره،سنگ های تزیینی،شیشه،اسلحه های مفرغی، سکه های قدیمی و هر قسم اشیاء نظیر آنها که ضمن حفاری آگاهانه یا تصادفی از درون خاک به دست می آمد. اما اینکه این شغل به صورت یک صنف درآید که تعداد بیشماری مبادرت بدین عمل نمودند،خود مقوله ای جدید است که در دوره قاجاریه رخ داده است. آنان حتی در این زمینه با دولت مرکزی مذاکره می کردند و زمانی تا چندین هزار نفر رسما بدین کار مشغول بوده اند. این اثر تحقیقی است که بیشتر بر پایه اسناد و برخی منابع دوره قاجار از جمله برخی سفرنامه ها شکل گرفته و با دیدی کاملا انتقادی به عملکرد این شغل پرداخته و بصورت تحلیلی-توصیفی سعی در فهم این حرفه و اثرات مخرب آن را بر آثار باستانی ایران دارد، امری که کمتر در مورد آن تحقیق شده است. این شغل تاثیر موثری بر آغاز جریان ایران شناسی در ایران نیز داشته و حتی پیشتر از فعالیتهای باستان شناسی غربیان در ایران بوده، که توسط یهودیان ایران آغاز شد و خودشان رابعنوان باستان شناس آماتور(حفاری تجاری) می دانستند که به خزانه حکومت کمک هم می کنند .این صنف حتی تا دوره پهلوی دوم هم در امور غارت آثار باستانی در شهر ری و دیگر نقاط ایران دخیل بودند.در زمان شاهان نخستین قاجار هیچ قانونی برای جلوگیری از اکتشافات و حفاری های ایرانیان و غربیان وجود نداشت.در زمان ناصرالدین شاه در ۱۶ دی القعده۱۳۱۲قمری اولین بار امتیاز اکتشافات علمی در تمام نقاط ایران به فرانسویان داده شد.که پس از تشکیل اولین مجلس ملی ایران آن را باطل نمود.

تیله کنی , طلا شویی , ناصرالدین شاه , مظفرالدین شاه , اسناد