علی حاجی زاده - دانشجوی دکتری، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران
کوروش افضلی - استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران
کرامت ا... زیاری - استاد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

امروزه اکثر محققان معتقدند ارتباط معناداری میان الگوی توسعه کالبدی شهر (فرم شهر) و وضعیت شاخص های محیط طبیعی وجود دارد؛ بنابراین ازآنجاکه ساماندهی الگوی گسترش کالبدی شهرها امری ضروری است؛ لذا هدف اصلی این پژوهش، دستیابی به نگرشی کلی از الگوی رفتاری شاخص های محیط طبیعی بر توسعه و گسترش کالبدی  شهرهای کشور بوده است. در این پژوهش، داده های اصلی با مراجعه به سایت زمین شناسی آمریکا، تصاویر ماهواره ای شهرهای موردنظر برای سال های ۱۳۷۸ و ۱۳۹۸ تهیه شده است. همچنین از لایه های رقومی سازمان نقشه برداری کشور جهت انجام عملیات همپوشانی بهره گرفته است. همچنین از آزمون های آماری تی دو نمونه مستقل، واریانس یک طرفه ANOVA و آزمون همبستگی ETA جهت معناداری نقش شاخص های پژوهش استفاده شده است. نقشه ها و آزمون های بکار گرفته شده در این پژوهش با استفاده از نرم افزارهایARC GIS، Envi ۵.۳ و Spss تهیه شده است. نتایج نشان می دهد که بین سطوح توسعه کالبدی شهرهای موردبررسی کشور و طبقه ارتفاعی ۱۸۰۰-۱۲۰۰ متر، شیب کمتر از ۵ درصد، خاک های لومی و رسی و نزدیکی به سطوح منابع آبی (بیشتر از ۱۰ متر) تفاوت معناداری (P < ۰.۰۵) وجود داشته و سایر گروه ها دارای واریانس یکسانی بوده که تفاوت ها معنادار نبوده است. ضریب همبستگی ETA بین سطوح گسترش شهری و ارتفاعات ۱۸۰۰-۱۲۰۰ متر برابر با ۰.۷۶۲، مقدار ضریب همبستگی برای شیب های کمتر از ۵ درصد برابر با ۰.۷۴۹، این مقدار برای خاک های لومی و رسی برابر با ۰.۶۲۳ و درنهایت برای منابع آبی ضریب همبستگی اتا برابر با ۰.۱۹۱ به دست آمده است. این امر نشانگر همبستگی قوی بین توسعه و گسترش شهری و طبقه ارتفاعی ۱۸۰۰-۱۲۰۰ متر، شیب های کمتر از ۵ درصد، خاک های لومی و رسی است و همچنین سطح ایستایی بیشتر از ۱۰ متر آب های زیرزمینی عامل توسعه و گسترش فیزیکی شهرهای کشور معرفی شده است. منابع آبی با همبستگی نسبتا ضعیفی، در وهله اول سبب توسعه و گسترش فیزیکی شهرها و در وهله دوم به دلیل سیلاب های ویرانگر و خطرزا بودن، به عنوان عامل محدودیت زا در گسترش فیزیکی شهرها محسوب می گردد. نتایج بررسی نقش تکتونیک نیز حاکی از آن است که این شاخص در توسعه کالبدی شهرهای کشور جایگاهی نداشته و شهرهای کشور همچون شهر تهران، بدون توجه به تکتونیک منطقه به گسترش و توسعه خود ادامه داده اند.

محیط طبیعی, توسعه کالبدی - فیزیکی, الگوی رفتاری