شهرام جلیلیان - استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

در منابع عربی سده های نخستین اسلامی، گهگاه واژه ها یا عبارت هایی به زبان های پهلوی (فارسی میانه) یا فارسی دری آمده است که برای پژوهش درباره تاریخ تکوین زبان فارسی ارزش فراوانی دارند. یک نمونه از این منابع، کتاب ارزشمند نهایه الارب فی اخبار الفرس و العرب است که تاریخ تالیف آن، نام نویسنده متن عربی و نیز مترجم آن به زبان فارسی، همگی ناشناخته اند. نویسنده ناشناخته این کتاب، گاه واژه ها یا عبارت هایی را به زبان پهلوی یا فارسی می آورد که در نوع خود کمیاب و البته از نظر زبانی و تاریخی بسیار سودمند است و یکی از آنها بازگویی نوشته فارسی روی سکه های درهم و دینار شاهبانو همای چهرآزاد کیانی است که در آن آمده است: بخر (= بخور) بانو جهان هزار سال نوروز و مهرجان. پیش از این پژوهندگان تاریخ زبان فارسی، با اشاره به اسطوره ای بودن همای چهرآزاد، این نوشته را یکی از شعرهای هجایی دوره ساسانیان انگاشته اند که احتمالا در دوره بوران (۶۳۱-۶۳۰م)، دختر خسرو دوم (۶۲۸-۵۹۰م) سروده شده است. در این پژوهش تلاش شد با نگاه دوباره ای به گزارش نهایه الارب و نیز نوشته روی سکه های ساسانیان، پیشنهاد تازه ای درباره کاربرد این نوشته و مفهوم آن مطرح شود و نشان داده شد که این نوشته احتمالا پژواکی از نوشته سکه های درهم و دینار شاهبانو بوران است.

نهایه الارب, همای چهرآزاد, ساسانیان, شاهبانو بوران, نوروز, مهرگان, خوره/ فره