مهدی سلطانی محمدی - کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی دانشگاه شهید بهشتی
محمد بلوری - MA in Conservation and Restoration of Hirtorical Buildings and Sites, Shahid Beheshti University, Tehran

زیستگاه­های بشری همواره در معرض آسیب ناشی از بلایای طبیعی و سوانح انسان ساخت قرار داشته­اند. از آنجا که کشور ایران از قرون گذشته در مسیر حوادث تاریخی و در معرض حمله­ها و تهاجم­های نظامی ملل مختلف و قبایل همسایه واقع شده است، یکی از راهکارهای ابداعی، استفاده از شیوه­ها و عناصردفاع غیر عامل برای کاهش آسیب پذیری جوامع است. طراحی قلعه­ها­ در نقاط مرتفع برای دیده­بانی، ایجاد برج و بارو، استقرار دروازه­ها در مسیر معابر و گذرها برای کنترل رفت و آمد و... نمونه­ای از این شیوه­های دفاع غیر عامل محسوب می­شوند. مقوله معماری دفاعی که در دوره­های تاریخی، با اندیشه و جهان بینی­های مختلفی شکل گرفته، یکی از ارزش های مستتر در بافت­های تاریخی است. امنیت و نظام تدافعی و شیوه مقابله با هجوم بیگانگان، تاثیر زیادی در شکل­گیری سکونتگاه و تغییرات به وجود آمده در بافت کالبدی آن ها داشته است. خطر حمله دشمن و همچنین خطرات طبیعی (مانند بادهای سهمگین کویری) بافت مجتمع­های زیستی را در حالت تدافعی قرار می­داده است. روستای محمدیه از توابع استان اصفهان و شهرستان نایین یکی از باارزش­ترین بافت­های روستایی تاریخی را در خود جای داده است. این بافت مانند اکثر بافت­های مناطق گرم و خشک مرکزی ایران، متاثر از اقلیم کویری منطقه به صورت کاملا فشرده و متراکم می­باشد. هدف پژوهش حاضر تلاش برای یافتن انواع عناصر دفاع غیر عامل در منظومه دفاعی گذشته محمدیه و چگونگی تاثیر مقوله دفاع و معماری دفاعی، بر شکل کالبدی آن می ­باشد. پژوهش با استفاده از روش توصیفی­- تحلیلی بر اساس مطالعات میدانی و شواهد موجود، استفاده از منابع کتابخانه ­ای و همچنین مصاحبه با معمرین و آگاهان محلی انجام گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که در مجتمع زیستی محمدیه غیر از قلعه­­ها و دروازه­ها که از عناصر محسوس نظام دفاعی هستند، بافت کالبدی به هم فشرده و پیوسته و همچنین شبکه ارگانیک معابر به صورت پیچ در پیچ و غیر مستقیم، علاوه بر کارکردهای اصلی،­ در مقوله دفاع غیر عامل نیز به عنوان تقویت کننده و مکمل موثر بوده­ و کارآیی داشته­ اند.  

defense architecture, defense and physical form, passive defense, citadel, Mohammadieh of Nain., معماری دفاعی, دفاع و شکل کالبدی, دفاع غیر عامل, قلعه, محمدیه نایین.