محمد حسین رحیمیان - مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی.
مسعود قدسی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی.

 به منظور استفاده بهینه از منابع آب در مزارع گندم با تعیین ژنوتیپ و برنامه آبیاری مناسب، در این پژوهش اثر حذف آبیاری در مراحل انتهایی رشد و نمو گندم با استفاده از کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و طی دو سال زراعی متوالی (۸۲-۱۳۸۱ و ۸۳-۱۳۸۲)در ایستگاه طرق مشهد مورد بررسی قرار گرفت. عامل آبیاری شامل: W۱- آبیاری در مراحل طویل شدن ساقه، گل دهی، شیری شدن دانه و خمیری شدن دانه، W۲- آبیاری در مراحل طویل شدن ساقه، گل دهی و شیری شدن دانه، و W۳- آبیاری در مراحل طویل شدن ساقه و گل دهی در کرت های اصلی و تعداد پنج ژنوتیپ گندم (C۱: Toos, C۲: C-۷۸-۴, C۳: C-۷۸-۸, C۴: C-۷۹-۶, C۵: C-۷۹-۱۶) در کرت های فرعی قرار گرفت. نتایج نشان داد، اثر تیمار آبیاری بر عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و کارآیی مصرف آب معنی دار بود. حذف آبیاری در مراحل شیری و خمیری شدن دانه­ها موجب کاهش عملکرد بیولوژیک (به ترتیب ۱۷/۴ و ۱/۱۲ درصد) و عملکرد دانه (به ترتیب ۱۴/۵ و ۹/۱۱ درصد) شد. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم در تیمارهای آبیاریW۱، W۲ و W۳به ترتیب ۵۸۳۴، ۵۵۴۹ و ۵۲۱۵  کیلوگرم در هکتار و میانگین کارآیی مصرف آب آنها در تیمارهای آبیاری مذکور به ترتیب ۰۲۲/۱، ۴۲۶/۱ و ۳۴۶/۲ کیلوگرم بر متر مکعب بود. ژنوتیپ های C۴و C۳به تریب با میانگین عملکرد دانه ۵۸۹۳ و ۵۳۵۳ کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. نتیجه این تحقیق نشان داد، حذف آبیاری در مراحل انتهایی رشد گندم هر چند موجب افزایش کارآیی مصرف آب شد، ولی کاهش معنی دار عملکرد دانه را به دنبال داشت و بنابر این حذف آبیاری در این مراحل قابل توصیه نمی باشد. ژنوتیپ­های  C۴ و C۵علاوه بر عملکرد بالا، بیشترین کارآیی مصرف آب (به ترتیب با میانگین ۸۱۴/۱ و ۷۴۸/۱ کیلوگرم بر مترمکعب) را در کلیه تیمارهای آبیاری به خود اختصاص دادند و نسبت به تنش رطوبتی انتهای فصل رشد از تحمل خوبی برخوردار بودند.