سید محسن صیادمنش شیاده - کارشناس ارشد علوم خاک، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
مهدی قاجار سپانلو - دانشیار گروه علوم خاک، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
محمد علی بهمنیار - استاد گروه علوم خاک، دانشکده علوم زراعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.

به منظور بررسی اثر کاربرد پساب صنعتی، بر میزان تجمع عناصر سنگین در خاک و کلزا ، مزارعی که به مدت هشت سال تحت اثر پساب تصفیه شده شهرک صنعتی آمل بودند انتخاب، و از آب آبیاری، خاک و همچنین از ریشه، ساقه، برگ و دانه کلزا نمونه­برداری شد. سپس مقدار کروم، کادمیوم، نیکل و سرب در نمونه­های آب، خاک و اندام­های کلزا تعیین گردید.داده ها بر اساس طرح آماری آزمایش فاکتوریل درقالب طرح پایه بلوک کامل تصادفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. اختلاط پساب صنعتی با آب آبیاری موجب افزایش غلظت عناصر کروم، کادمیوم، سرب و نیکل در آب شد. pH آب آبیاری تحت اثر پساب کاهش یافت در حالی که EC افزایش نشان داد. بافت خاک مزارع مورد مطالعه لوم رسی سیلتی بود. پساب صنعتی تجمع عناصر سنگین در خاک را نیز افزایش داد که این افزایش برای برخی عناصر معنی دار بود. تحت اثر پساب مقدار تجمع کروم قابل جذب در مکانهای یک، دو و سه به ترتیب به ۱۱/۰، ۱۴/۰ و ۱۳/۰ میلی گرم بر کیلوگرم افزایش یافت. تجمع عناصر سنگین مورد مطالعه در خاک سطحی(۲۰-۰) بیش از خاک تحت­الارض(۴۰-۲۰) بود. مقدار کادمیوم کل و قابل جذب در بخش سطحی خاک شاهد به ترتیب به اندازه ۰۷/۱ و ۱/۰ میلی­گرم برکیلوگرم بود و تحت اثر پساب در بیشترین افزایش در مکان سه به ۴۸/۱ و ۱۶/۰ میلی­گرم برکیلوگرم رسید. نیکل و سرب نیز در اثر آبیاری با پساب افزایش یافتند. تجمع عناصر کروم، کادمیوم، نیکل و سرب در اندام های کلزا تحت اثر پساب افزایش یافت. در مکان دو کروم موجود در اندام هوایی به ۶۷/۲ برابر و در برگ کلزا ۴۵/۵۷%[S۱]   نسبت به شاهد افزایش یافت. شاخص انتقال عناصر از خاک به اندام هوایی بیش از دیگر اندام­ها بود. در برگ کلزا تجمع کروم و نیکل از حد مجاز بیشتر گردید. شاخص خطر عناصر مورد بررسی در دانه کلزا در اثر آبیاری با پساب صنعتی افزایش یافت. تجمع کادمیوم در دانه کلزا به حد خطرناک رسید.  [S۱]این عدد در متن انگلیسی برعکس نوشته شده. کدام درست است.

پساب صنعتی, تجمع عناصر سنگین