هدی حبیبی منش - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

در این نوشتار تمرکز بر پاسخ به این مساله است که با توجه مبانی فلسفه ملاصدرا از جمله اصالت و تشکیک وجود چگونه می توان تبیین متفاوتی از قاعده «الحق ماهیته انیته» در حکمت متعالیه ارائه نمود. صدرالمتالهین، تقسیم بندی موجودات به دو جزء عقلی وجود و ماهیت پذیرفته و مقسم مقولات را ماهیت می داند. وی همانند دیگر فلاسفه مسلمان، به تنزیه خداوند از ماهیت داشتن پرداخته است؛ اما در حکمت صدرایی، این قاعده، با قائل شدن به اصالت وجود و تشکیک در آن و با مساوقت وجود با ظهور، نمود متفاوت تری پیدا می کند. بر این اساس واجب متعال وجودی غیر متناهی است که در بالاترین و شدیدترین مرتبه وجود، همه هستی را دربر گرفته است، منزه از مراتب محدود هستی است و به هیچ ماهیتی متصف نیست؛ زیرا ماهیات نشانه های حدود مراتب وجود هستند و حدود وجود نیز از نقص و عدم کمال وجود حکایت می کنند در حالی که باری تعالی محدود به هیچ حد عدمی نیست و عدم در ذات مقدس او راه ندارد. رویکرد صدرایی در باب ماهیت نداشتن واجب متعال نوعی هماهنگی با آموزه های اسلامی نیز دارد؛ چرا که اساس تعالیم اسلام بر محور توحید بنا شده است. تاکید بر یگانگی خدا، ما را به تاکید بر وجود خالص الهی می رساند؛ یعنی این دیدگاه که وجود صرف محض، خداست و خدا بیرون از چارچوب مقولات است.

واجب الوجود، اصالت وجود، تشکیک وجود، ظهور، توحید