فروغ پارسا - دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

نظریه دریافت تازه ترین تحول در دانش تفسیر است که در آن بر نقش خواننده در فهم و دریافت او از متون تاکید می شود. این نظریه به نوعی با تاریخ دریافت پیوند دارد و پیروان آن درصددند نشان دهند که چگونه فهم و تفسیر متون و به طور خاص متون مقدس طی زمان در فرهنگ ها و جمعیت های گوناگون تغییر کرده است. درواقع نظریه دریافت بر آن است که خوانندگان و مفسران در خلا با متن برخورد نمی کنند، بلکه همگی جایگاهی اجتماعی و تاریخی دارند و این واقعیت در چگونگی تفسیر آن ها از متون تاثیر می گذارد؛ اگرچه متن قرآن کریم در خلال قرون، پس از نزول تا امروزه، نزد همه مسلمانان ثابت بوده و تغییری نکرده، تفسیر و تبیین آن تاریخ پرفرازونشیبی را سپری کرده است. نظریه دریافت محمل مناسبی برای بررسی های تاریخی در زمینه تفاسیر قرآنی است. در این جستار به طور خاص تفاسیر دانشمندان شیعی ایرانی از قرآن کریم در قرن چهاردهم بررسی شده است که جایگاه تاریخی، سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی مفسران به میزان زیادی فهم و خوانش آنان از متن مقدس را تحت تاثیر قرار داده است. غالب مفسران در بازه خاص تاریخی قرن چهاردهم و درپی حرکت احیای دینی سیدجمال الدین اسدآبادی رویکرد عصری اجتماعی در تفسیر را برگزیده اند. در این رویکرد، دانش های نوین بشری برای تفسیر قرآن به کار می روند و به گونه بی سابقه ای آیات و اشارات قرآنی برای پاسخ گویی به مشکلات و مسائل اجتماعی ازجمله استعمار، استبداد، حقوق زنان، مالکیت اشتراکی، و مشروعیت نهادهای مدنی استفاده می شوند.

تاریخ ایران, قرن چهاردهم هجری, مفسران شیعی, سیدجمال الدین اسدآبادی, تفسیر عصری اجتماعی