یاشار ذکی - استادیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
علی ولیقلی زاده - استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه مراغه
بهادر زارعی - استادیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس محصول کنش نظام های متعدد در مقیاس های فضایی مختلفی است که از آن به عنوان یکی از شش دروازه حیاتی ایران برای هم پیوندی اقتصاد لمحلی و ملی با اقتصاد جهانی نام می برند. به عبارتی، مسیر تحول این واحد تجاری صنعتی به عنوان یک ساخت جغرافیایی توسط نظام­هایی در حال هدایت است که آن را از درون (در مقیاس محلی) و بیرون (به واسطه اثرات سایر مقیاس­های فضایی) سازمان می دهند، اگر چه در جایگاه یکی از عناصر ساختاری کارکردی سازمان فضا تمایز یافته و محل آن در فضا معین شده است؛ بنابراین، به نظر می­رسد ساخت یابی منطقه آزاد ارس در فضای وابستگی تحت الشعاع کارکرد سایر مراکز قدرت فضا­های پیوستگی است که در مقیاس­های جغرافیایی وسیع تر نقش آفرین هستند.در واقع با توجه به آنچه که ذکر شد، پژوهش حاضر با روش تحقیق توصیفی تحلیلی در پی تبیین نمودن مقیاس­های فضایی موثر در ساخت و نظام جغرافیایی منطقه آزاد ارس است که در همین خصوص، برای تحلیل وضع موجود از چارچوب مفهومی نظری مقیاس های سه لایه جهانی، ملی و محلی مطرح در نظریه نظام­های جهانی پیتر تیلور در پیوند با انواع فضاهای وابستگی و پیوستگی استفاده شده است؛ بنابراین، طبق نتایج این پژوهش مقیاس­های فضایی موثر در روند تحولات منطقه آزاد ارس متعددتر از سطوح مقیاس­های جغرافیایی سه گانه مطرح شده در نظریه نظام­های جهانی است. در واقع علاوه بر فرصت­ها و تهدیدهای اقتصاد جهانی سرمایه­داری در وسیع­ترین مقیاس یعنی مقیاس جهانی، ایدئولوژی دولت ملت در مقیاس ملی یعنی دیدگاههای کلان دولتمردان ایرانی و اثرات فضای وابستگی در مقیاس محلی یعنی موقعیت و محل استقرار منطقه آزاد ارس در جلفا، کنش دو مقیاس ناحیه­ای (فروملی) شمال­غرب ایران و نیز مزایا و تنگناهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی قفقاز جنوبی در مقیاس منطقه­ای (فراملی) در سازمان­بندی فضایی منطقه آزاد ارس، دخیل و موثر هستند.

فضای وابستگی, فضاهای پیوستگی, مقیاس های جغرافیایی, نظریه نظام های جهانی, منطقه آزاد ارس