عمران علیشاه
پریچهره احمدیان تهرانی
محمدرضا قنادها
منصور امیدی
محمود مصباح

به منظور تعیین ترکیب پذیری و نحوه عمل ژن برای صفات کمی و مرفولوژیک در تلاقی های بین گونه ای پنبه, سه والد از گونه G.hirsutum و سه والد از گونه G.barbadense در قالب آزمایش دی آلل یک طرفه ۶۶ تلاقی داده شدند و ۱۵ هیبرید حاصل همراه با شش والد (مجموعا ۲۱ ژنوتیپ) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی صفات کمی (عملکرد وش، وزن و تعداد غوزه) و مرفولوژیک (ارتفاع بوته، طول و تعداد شاخه های رویا و زایا) نشان داد که بین ژنوتیپ ها از نقطه نظر تمامی صفات مورد مطالعه (بجز تعداد شاخه های زایا) اختلاف معنی دار وجود نداشت. در مقایسه میانگین ها, هیبرید درون گونه ای Siokra۳۲۴Tabladila و پس از آن هیبریدهای بین گونه ای Termez۱۴Tabladila و Termez۱۴Siokra۳۲۴ از نظر عملکرد در کلاس های نخست قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس ترکیب پذیری نشان داد که برای صفات عملکرد, تعداد و وزن غوزه, ارتفاع بوته و طول شاخه زایا, واریانس افزایشی و غیر افزایشی و برای صفات تعداد شاخه رویا و طول شاخه رویا واریانس افزایشی ژن دخالت داشت. والد Siokra۳۲۴ از گونه G.hirsutum و والد Termez۱۴ از گونه G.barbadense بهترین ترکیب شونده عمومی و هیبریدهای درون و بین گونه ای Siokra۳۲۴Tabladila و Termez۱۴Tabladila بهترین ترکیب شونده های خصوصی بودند. بررسی پارامترهای حاصل از تجزیه ژنتیکی به روش هیمن _ جینکز همراه با تجزیه گرافیکی صفات, ضمن تائید نتایج بالا نشان دادند که برای صفات وزن غوزه و طول شاخه رویا رابطه غالبیت نسبی و برای سایر صفات رابطه فوق غالبیت دیده می شود، به علاوه ژن های غالب برای صفات عملکرد, تعداد غوزه, ارتفاع, تعداد و طول شاخه زایا اثر افزاینده و مثبت داشتند.

Intra-Specific hybrid, Inter-Specific hybrid, Cotton, Diallel, Combining ability, Gene action, هیبرید بین گونه ای, پنبه, دای آلل, ترکیب پذیری, عمل ژن