واکنش ژنوتیپهای گندم نان به تنش گرما در مراحل مختلف نمو

تنش گرما در طول مراحل مختلف رشد و نمو، به ویژه مراحل نمو زایشی یکی از مهمترین عوامل محدودکننده عملکرد گندم (L. Triticum aestivum) در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری میباشد. در این تحقیق اثرات شوک گرمای C°۳۵ و C°۴۰ در مراحل برجستگی دوگانه مریستم انتهایی ساقه، گردهافشانی و پر شدن دانه بر اجزای عملکرد پنج ژنوتیپ انتخاب شده از جرمپلاسم گندم بانک ژن گیاهی ملی ایران در شرایط کنترل شده گلخانه و اتاقک رشد (جهت اعمال تنش) بررسی گردید. واکنش ژنوتیپهای مورد بررسی نسبت به تنش گرما در مراحل مختلف رشد و نمو متفاوت بود، به طوریکه همه ژنوتیپها به جز ژنوتیپ KC-۴۵۱۱ نسبت به دمای C° ۱± ۳۵ به مدت هفت ساعت در روز برای یک دوره پنج روزه در مرحله برجستگی دوگانه تحمل نشان دادند، در حالیکه شوک دمای C°۴۰ در این مرحله باعث از بین رفتن تمامی ژنوتیپها شد. شوک گرمای C°۴۰ در مرحله گردهافشانی باعث کاهش بسیار شدید تعداد دانه در ژنوتیپهای اترک، KC-۴۵۱۱ و KC-۴۵۱۲ و موجب عدم تشکیل دانه در ژنوتیپهای KC-۷۷۳۲ و KC-۷۱۶۸ گردید. شوک گرمای C°۴۰ در مرحله پر شدن دانه موجب کاهش شدید وزن هر دانه و وزن سنبله در ژنوتیپهای گندم مورد بررسی شد، در حالیکه تاثیر معنیداری بر تعداد دانه در سنبله نداشت. وزن هر دانه در ژنوتیپهای KC-۷۷۳۲ و KC-۷۱۶۸، به ترتیب ۳۸% و ۶۱ % کاهش پیدا کرد. کاهش وزن سنبله نیز از ۳۹% در ژنوتیپ KC-۴۵۱۱ تا ۶۴% در ژنوتیپ KC-۷۱۶۸ متغیر بود. براساس نتایج این تحقیق دورههای کوتاه شوک گرما، که احتمال وقوع این نوع تنش نیز در مزارع گندم ایران نیز محتمل است، به طرز آشکاری باعث کاهش پتانسیل عملکرد گندم می شود. نتایج این تحقیق نشان داد که برای اصلاح تحمل به گرما در گندم لازم است علاوه بر ارزیابی و انتخاب در برابر تنش در مرحله پر شدن دانه، به تنوع ژنتیکی گندمهای ایرانی در واکنش به تنش گرما در مرحله گردهافشانی نیز توجه شود، زیرا معمولا تنش گرما در ایران از این مرحله حساس آغاز میگردد.

Keywords:

Heat stress , Wheat development , Yield components , Heat tolerance , Genotypic variation , تنش گرما , رشد و نمو گندم , اجزای عملکرد , تحمل به گرما , تنوع ژنتیکی