محمد بحرانی
غلامحسین بابایی

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تراکم بوته و کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه دو رقم کنجد (Sesamum indicum L.) در سال ۱۳۸۱ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز واقع در منطقه کوشکک، آزمایشی با استفاده از طرح کرت‎های دو بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی به اجرا درآمد. تیمارها شامل نیتروژن در سه سطح (صفر، ۶۰ و ۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) بعنوان فاکتور اصلی، تراکم بوته در چهار سطح (۶/۱۶، ۸/۲۰، ۰/۳۳ و ۶/۴۱ بوته در متر مربع) بعنوان فاکتور فرعی و رقم شامل ارقام کنجد محلی زرقان و داراب-۱۴ در فاکتور فرعی-فرعی بودند. اثر تراکم بوته و کاربرد کود نیتروژن بر تعداد روز های تا رسیدگی دانه، تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت و درصد روغن و پروتئین دانه معنی‎دار بود. با افزایش میزان نیتروژن عملکرد دانه ارقام افزایش یافت، ولی واکنش ارقام به سطوح مختلف کود نیتروژن یکسان نبود. اثر متقابل کود نیتروژن× تراکم بوته × رقم بر عملکرد دانه معنی‎دار بود و بالاترین عملکرد دانه (۲۱۶۴ کیلوگرم در هکتار) در تراکم ۶/۴۱ بوته در متر مربع؛ ۶۰ کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار در رقم داراب-۱۴ بدست آمد. عملکرد دانه با شاخص برداشت همبستگی منفی و معنی‎دار (r= -۰.۳۱*) و با وزن هزار دانه و درصد روعن دانه نیز همبستگی مثبت (r= ۰.۲۳) داشت. در صد روعن دانه با درصد پروتیین دانه همبستگی منفی و معنی‎دار (r= -۰.۸۶**) داشت. در مجموع، دو رقم کنجد از لحاظ عملکرد دانه تفاوت معنی‎داری با هم نداشتند. چنین استباط می شود که رقم محلی زرقان دارای قدرت کود ‎پذیری بیشتری بود. البته رقم داراب-۱۴ دیررس‎تر از رقم محلی زرقان می‎باشد و بنابراین در مناطقی که در کشت های تابستانه کنجد احتمال بارش‎ها و سرمای پاییزه زودرس وجود دارد، برای سهولت درامر برداشت می توان رقم محلی زرقان که زودرس تر است کشت گردد و کود نیتروژن نیز به مقدار کمتری مصرف شود.

Capsule number per plant, ۱۰۰۰-grain weight, Grain yield, Harvest index, Oil content, Protein content, تعداد کپسول در بوته, وزن هزار دانه, عملکرد دانه, شاخص برداشت, درصد روغن دانه, درصد پروتئین دانه