مهران علی الحسابی - استادیار دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت ایران
سعید نورزیان ملکی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه علم و صنعت ایران

امروزه فراهم ساختن امکان دسترسی برای همه به عنوان یک ضرورت اساسی در زندگی مدنی شناخته شده است و به منظور تحقق این امر تلاش های مختلفی در محیط های سکونتی در سراسر جهان صورت می گیرد. در کشور ما علیرغم رویکردهایی که برخی نهادهای دولتی در جهت گسترش و سهولت امکان "دسترسی" و" قابلیت زندگی " در فضاها نشان داده اند؛ تا کنون تلاش اساسی جهت طراحی جامعی که نیازهای اکثریت افراد را برآورده نماید انجام نگردیده است. البته ضوابط و اصول لازم الاجرای متعددی در بسیاری از پروژه های طراحی، مناسب سازی محیط های شهری موجود را دنبال می نمایند و این مناسب سازی از طریق به کارگیری صحیح عناصر و تجهیزات در محیط های سکونتی صورت می گیرد. اما آنچه در این محیط ها و فضاهای وابسته به آنها مشاهده می شود، ناکارآمدی استانداردها و زمینه هایی است که به کارآیی بیشتر محیط و پاسخگویی بهینه آن برای شهروندان می انجامد. بدیهی است استفاده نابجا و قراردادی از عناصر طراحی در ساختار کالبدی محیط سکونتی، آن را زشت و نازیبا می کنند و موجد محیط هایی است که گویی تنها برای رعایت قانون و نه برگرفته از منطق طراحی به وجود آمده اند. بنابراین در اغلب موارد دسترسی، شاخصی برای آزمون طرح به شمار می آید، نه بخشی از اهداف پروژه طراحی محیط؛ هرچند متاسفانه به مساله دسترسی در حین طراحی و انتخاب روش طراحی، به درستی اندیشیده نمی شود. طراح (در مقیاس اجزاء و مبلمان)، معمار (در مقیاس ساخت بنا) و طراح شهر (در مقیاس شهری) هر یک باید طیفی گسترده از کاربران را مدنظر قرار دهند. طیفی که باید شامل افرادی با توانایی حرکتی محدود یا فاقد این توانایی، معلولین حسی (نابینایان، کم بینایان، ناشنوایان و کم شنوایان) بوده و افرادی با توانایی جسمی و حرکتی متفاوت (سالخوردگان، کودکان، زنان، ... ) و با مقاصد و اهداف کاملا متفاوت از حضور در محیط را نیز در بر گیرد.