زهره پورفریدونی - کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان
حسین شاهسوند حسنی - دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان و دانشگاه شیراز و همکار مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی کرمان
امین باقی زاده - بیوتکنولوژی مرکز بین المللی علوم و تکنولوژی تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی کرمان – ماهان

تریتی پایرم اولیه یک غله آمفی پلوئید آلوهگزاپلوئید مصنوعی جدید است که از تلاقی والدین مادری گندم دوروم و والد پدری تینوپایرم بسارابیکوم (Thinopyrum bessarabicum) تولید شده است. اگرچه لاین های اولیه تریتی پایرم متحمل به تنش شوری هستند، ولی دارای برخی صفات نامطلوب زراعی مانند شکنندگی محور سنبله و دیررسی هستند. برای رفع این معایب اقدام به تولید نسل سوم گیاهان جدید و احتمالی تریتی پایرم ثانویه از طریق تلاقی لاین تریتی پایرم اولیه(St/b) و لاین ترکیبی اولیه (Ka/b)(Cr/b) تریتی پایرم(AABBEbEb, ۲n=۶x=۴۲) ، به ترتیب با دو رقم گندم نان اصلاح شده امید و نوید(Triticum aestivum:AABBDD, ۲n=۶x=۴۲) گردید که در نتاج F۳احتمال جایگزینی برخی کروموزوم های ژنوم D گندم با کروموزوم-های Eb تریتی پایرم وجود دارد. علیرغم اینکه شباهت ژنتیکی زیاد بین دو ژنوم St و Eb وجود دارد، ولی شباهت ژنتیکی ژنوم St نسبت به ژنوم Eb با ژنوم های A،B و D گندم نان کمتر است. شناسایی کروموزوم های ژنوم Eb در نمونه های کروموزومی میتوز ژنوتیپ های احتمالی جدید تریتی پایرم ثانویه شامل نسل سوم نتاج(Omid×St/b) و [Navid×(Ka/b)(Cr/b)] با روش دو رگ گیری دی.ان.ای ژنومی در محل و با کاوشگر ژنومی نشانمند شده St با biotin-۱۱-dutp انجام شد. نتایج نشان داد که استفاده از کاوشگر دی.ان.ای ژنومی گونه سودوجینریا استیپی فولیا (Pseudoroegneria stipifolia) بجای کاوشگر دی.ان.ای ژنومی گونه تینوپایرم بسارابیکوم (Eb)، همپوشانی دورگ گیری بین کروموزوم های ژنوم Eb با ژنوم های A،B وD را کاهش می دهد و تمایز بین کروموزوم های ژنوم Eb با کروموزوم های A،B وD را افزایش می دهد، بنابراین علیرغم شباهت ژنتیکی زیاد بین دو ژنوم Eb و St، برای شناسایی بهتر کروموزوم های ژنومEb در نتاج احتمالی جدید تریتی پایرم ثانویه در نسل سوم، استفاده از کاوشگر ژنومی St توصیه می شود، زیرا شباهت ژنتیکی ژنوم Stنسبت به ژنوم Eb از ژنوم های A،B وD بسیار کمتر است. در نمونه های کروموزومی میتوز نتاج نسل سوم تلاقی های [امید (St/b) ×] و ]نوید (Ka/b)(Cr/b) ×] تعداد یک تا شش کروموزوم Eb قابل تشخیص بود که نشان می دهد تولید ژنوتیپ های جدید تریتی پایرم ثانویه با احتمال جایگزین شدن کروموزوم های خاصی از ژنوم Eb با کروموزوم های ویژه ای از ژنوم D وجود دارد. بنابراین روش دورگ گیری دی.ان.ای ژنومی در محل (GISH) می تواند به عنوان یک روش گزینش قدرتمند در مهندسی کروموزوم نتاج بین جنسی تریتی پایرم ثانویه برای انتخاب ژنوتیپ های مطلوب هگزاپلوئید با ساختار مناسبی از کروزوم های A،B D و Eb بعنوان لاین های کروموزومی جایگزین یا نوترکیب مورد استفاده قرار گیرد.

Tritipyrum, Thinopyrum bessarabicum, Genomic in situ hybridization (GISH) and Pseudoroegneria stipifolia, تریتی پایرم, تینوپایرم بسارابیکوم, دورگ گیری دی. ان.ای ژنومی در محل و سودوجینریا استیپی فولیا.