یوسف ارشد - بخش تحقیقات ژنتیک بانک ژن گیاهی ملی ایران
مهدی زهراوی - بخش تحقیقات ژنتیک بانک ژن گیاهی ملی ایران

ترجیح دادن مواد اصلاحی پیشرفته از سوی به نژادگران در جهت تسریع در تولید ارقام جدید اصلاحی باعث برانگیخته شدن نگرانی جهانی از محدود شدن پایه ژنتیکی ارقام گیاهی گردیده است و این موضوع در تقابل با تنوع ژنتیکی گسترده ای است که در بانک های ژن موجود می باشد، بنابراین شناسایی ژنوتیپ های بومی واجد خصوصیات مفید از ارزش زیادی برخوردار است. در این آزمایش ۱۷ ژنوتیپ بومی از کلکسیون گندم بانک ژن گیاهی ملی ایران به همراه سه رقم کویر، ماهوتی و روشن، به عنوان شاهد، در سال زراعی ۸۷-۱۳۸۶ در قالب چهار آزمایش جداگانه در شرایط آبیاری معمول، قطع آبیاری از مرحله ساقه دهی (E۱)، سنبله دهی (E۲) و پرشدن دانه (E۳) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در شرایط بدون تنش مربوط به ژنوتیپ های ۳، ۲ و ۱۵، در شرایط E۱ مربوط به ژنوتیپ های ۱۳، ۱۱ و ماهوتی، در شرایط E۲ مربوط به ژنوتیپ های ۱۵، ۱۱ و ۱ و در شرایط E۳ مربوط به ژنوتیپ های ۲، ۱ و ۵ بود. ژنوتیپ های ۳ و ۱۵ بطور مشترک در هر سه شرایط تنش در گروه A از تقسیم بندی فرناندز قرار گرفتند و از لحاظ شاخص های تحمل تنش وضعیت مناسب تری نسبت به سایر ژنوتیپ ها داشتند. ژنوتیپ های ۴ و ۱۱ به ترتیب دارای کمترین کاهش عملکرد ناشی از تنش از مرحله پرشدن دانه نسبت به شرایط مطلوب (بدون تنش خشکی) و نسبت به تنش از مرحله سنبله دهی بودند. شاخص های MP ، GMP و STI به عنوان مناسب ترین شاخص های تحمل به تنش در سه شرایط E۱، E۲ و E۳ شناسایی شدند. در تجزیه خوشه ای براساس شاخص های تحمل به تنش، ژنوتیپ های مورد ارزیابی در شرایط E۱ به پنج گروه، در شرایط E۲ به سه گروه و در شرایط E۳ به چهار گروه تفکیک شدند. نتایج اکثر تجزیه ها بر لزوم شناسایی ژنوتیپ های متحمل اختصاصی متناسب با مرحله رشدی وقوع تنش خشکی در منطقه کشت مربوطه تاکید داشت.

Drought tolerance, Stress tolerance index, Stress susceptibility index and Wheat, تحمل به خشکی, شاخص تحمل, شاخص حساسیت و گندم.