مهرو مجتبایی زمانی
مجید نبی پور
موسی مسکر باشی

به منظور بررسی اثر تنش گرما طی دوره پر شدن دانه بر فتوسنتز، تبادلات گازی و مولفه های فلورسانس کلروفیل ژنوتیپ های گندم نان، دو آزمایش در سال زراعی ۹۰-۱۳۸۹ در مزرعه و فیتوترون دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. در آزمایش اول، ده ژنوتیپ گندم نان بهاره میان رس در دو تاریخ کاشت؛ مناسب (۲۲ آبان ماه) و تاخیری (اول دی ماه) در مزرعه بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. در آزمایش دوم، همان ژنوتیپ ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در گلدان کشت شدند. ده روز بعد از گرده‎افشانی هر ژنوتیپ،گلدان ها به دو فیتوترون مجزای بدون تنش [۱۶/۲۵ درجه سانتی گراد (حداقل/حداکثر)) و تنش گرما (۲۵/۳۷ درجه سانتی گراد (حداقل/حداکثر)] منتقل شدند و تا زمان رسیدگی در همین شرایط نگه داشته شدند. نتایج نشان داد که در تاریخ کاشت تاخیری، سرعت فتوسنتر خالص برگ پرچم در ژنوتیپ های گندم مورد بررسی از ۱۱ تا ۵/۲۹ درصد کاهش یافت. کاهش در فتوسنتز همراه با کاهش در هدایت مزوفیلی و افزایش هدایت روزنه ای بود و فقط در دو ژنوتیپ فلات و S-۷۸-۱۱ که تاخیر در کاشت منجر به کاهش هدایت روزنه ای آنها شد، بسته شدن روزنه ها عامل تعیین کننده ای در کاهش فتوسنتز بود. در سایر ژنوتیپ ها عوامل غیر روزنه ای در کاهش فتوسنتز نقش داشتند. در شرایط تنش گرمای ملایم در مزرعه در اثر تاخیر در کاشت، کاهش در عملکرد کوانتومی فتوسیستم دو و حداکثر عملکرد کوانتومی فتوسیستم دو در شرایط سازگار شده به روشنایی (ΦPSII و F'v/F'm) همراه با افزایش در خاموشی غیر فتوشیمیایی الکترون برانگیخته (NPQ) بود و بدلیل افزایش حفاظت نوری، حداکثر عملکرد کوانتومی فتوسیستم دو در شرایط سازگار شده به تاریکی (Fv/Fm) با وجود کاهش معنی دار، در محدوده طبیعی باقی ماند. در شرایط تنش گرمای شدید اعمال شده در فیتوترون در مولفه های ΦPSII،F'v/F'm و Fv/Fm کاهش قابل توجهی مشاهده شد و NPQ نیز به طور غیر معنی داری کاهش یافت. در واقع، در شرایط تنش گرمای شدید، حساسیت زنجیره انتقال الکترون و مولفه Fv/Fm در ژنوتیپ های حساس افزایش یافت. با توجه به عدم وجود همبستگی بین عملکرد دانه و مولفه های فلورسانس کلروفیل در هر دو آزمایش و رتبه بندی متفاوت ژنوتیپ ها در محیط های مختلف آزمایشی، به نظر می رسد که این شاخص ها به تنهایی معیار مناسبی برای گزینش ارقام متحمل به گرما نباشند.

Chlorophyll fluorescence, Photosynthesis, Terminal heat stress and Wheat, تنش گرمای انتهای فصل, فتوسنتز, فلورسانس کلروفیل و گندم