حسن زندیه - عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران
احمد دستوان - گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ایران/ تهران

این پژوهش، به بررسی یکی از کتابچه های مالی در دوره قاجاریه می پردازد. هدف از این پژوهش استنساخ و بازخوانی کتابچه، بررسی محتوایی و تحلیل آماری آن، ترسیم اقتصاد محلی و نیز تعیین الگوی تهیه شده این سند می باشد. روش پژوهش در این تحقیق، توصیفی-تحلیلی و با رویکرد مطالعه اسناد است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که این اسناد در دوره قاجار بر اساس اصول و چارچوب دیوانی و فن استیفا تهیه می شده و محتوای این کتابچه نشان می دهد که بیشتر سنگینی مالیات بر عهده مردمان، از جمله روستاییان بود. این در حالی بود که اکثر این درآمدها، نه تنها برای حکومت مرکزی فرستاده نمی شد، بلکه عمده آن، صرف هزینه های اضافی می شد و هزینه کمی هم صرف آبادانی ایالت می گردید. همچنین با بازخوانی این کتابچه، می توان به شیوه حکمرانی عبدالله علاءالملک در همدان و نیز ترسیم و تبیین بخش کوچکی از تاریخ اقتصادی-اجتماعی دوره قاجار، در ایالت همدان پی برد، به مصداق مشت نمونه خروار، گویای نسبی وضعیت مالی بقیه ایالات ایران هم هست.

اسناد و متون مالی, سیاق, کتابچه جمع و خرج همدان و قراگوزلو, عبدالله, علاءالملک